Page 97 - Tarih

Tarih 11. Sınıf

4.4. OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ

Fransız İhtilali’nin Osmanlı Devleti’ndeki demokratikleşme
TARTIŞALIM
sürecine etkileri neler olabilir?

Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren devletle
halk arasında irtibatı sağlayan âyan ve eşraf olarak anılan mahallî
otoriteler ortaya çıkmıştır. Âyanlar, zamanla devletin içine düştüğü
sıkıntılardan faydalanıp bulundukları bölgede güçlerini ve nüfuzları-
nı genişletmiştir. Bu durumdan rahatsız olan III. Selim (Görsel 4.7),
âyanları halka seçtirerek merkezî otoriteyi güçlendirmek istese de
başarılı olamamıştır.

Sened-i İttifak

Alemdar Mustafa Paşa, II. Mahmud’un, tahta geçmesini sağlamış
ve kendisi de sadrazam olarak padişahtan daha etkin bir konuma
gelmiştir. Kendisi de bir âyan olan Alemdar Mustafa Paşa, ülkede
düzenin sağlanması için devletle âyanların görüşmesi ve uzlaşması
gerektiğini düşünmüştür. Bu amaçla Rumeli ve Anadolu’daki âyanlar
İstanbul’a davet edilmiş fakat âyanlardan bazıları bu davete icabet
etmemiştir. Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa başkanlığında devlet
görevlileri ile İstanbul’a gelen ayanlar arasında geniş katılımlı bir Görsel 4.7
toplantı yapılmıştır. III. Selim
Müzakereler sonucunda 29 Eylül 1808’de bir sözleşme kaleme alınmıştır. Âyanlara birtakım hak ve
imtiyazlar veren bu sözleşmeye Sened-i İttifak denilmiştir. II. Mahmud’un onaylamasıyla Sened-i İttifak
resmen geçerli ve bağlayıcı siyasi bir belge niteliği kazanmıştır. Sened-i İttifak’ın onaylanmasından kı-
sa süre sonra çıkan bir yeniçeri ayaklanmasında sözleşmenin mimarı Alemdar Mustafa Paşa ölmüştür.
Böylece Sened-i İttifak sahipsiz kalmış ve belgedeki şartlar uygulanamamıştır.
Sened-i İttifak, her ne kadar uygulanamamış bir belge olsa da hukuki bakımdan padişahın yetkilerini
kısıtlamış ve mutlak otoritesini sınırlandırmıştır.

Tanzimat Fermanı
Osmanlı Devleti’nin iç ve dış sorunlarla karşı karşıya kaldığı bu dönemde, içer-
de bütünlüğü sağlamak, devletin zayıflamasını engellemek ve Avrupa kamuoyu-
nun desteğini kazanmak için daha kapsamlı yenilik hareketlerine ihtiyaç duyulmuştur.
Bu amaçla Sultan Abdülmecid’in emriyle hazırlanan Tanzimat Fermanı Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı)
Mustafa Reşid Paşa; tarafından 3 Kasım 1839’da Gülhane Meydanı’nda yüksek rütbeli devlet adamları,
ulema, Rum ve Ermeni patrikleri, hahambaşı, esnaf temsilcileri ve sefirlerin de hazır bulunduğu bir törende
okumuştur. Töreni Gülhane Kasrı’ndan izleyen Sultan Abdülmecid, ilan edilen hususlara uyacağına dair
Hırka-i Şerif Dairesi’nde yemin etmiştir.

Tanzimat Fermanı’yla padişah, hukukun üstünlüğünü kabul et-
miş ve bu olay anayasal rejim yolunda atılan ilk adım olmuştur.
Ayrıca Tanzimat Fermanı, modernleşmeyi devlet siyaseti hâline
BİLİYOR MUSUNUZ?
getiren resmî bir belgedir.

96