Page 69 - Türk Dili ve Edebiyatı

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10

Metin ve Türle İlgili Açıklamalar etin ve Türle İlgili Açıklamalar
M
Okuduğunuz metin, Tanzimat Dönemi yazarlarından Ahmet Mithat Efendi’nin Felâtun Bey ile Râkım
Efendi adlı romanından alınmıştır. Hem metinde hem de romanın tamamında Ahmet Mithat Efendi’nin
özlediği ve bunun için idealize ettiği Osmanlı efendisi, Râkım Efendi tipinde kişilik kazanır. Râkım Efendi,
çalışkanlık ve tutumlulukla mutluluğa kavuşanların sembolü iken Felâtun Bey, tembellik ve israfla hayatı-
nı tüketen insanların temsilcisidir. Okuduğunuz metinde de Felâtun ile Râkım’ın vapurda karşılaştıkların-
da aralarında geçen konuşma, Felâtun’un neden ve nasıl iflas ettiğini ortaya koymakta ve bundan doğan
pişmanlığını yansıtmaktadır. O dönemdeki halkın anlayabileceği sade bir dilin kullanımı, konu olarak mi-
rasyedilik ve alafrangalığın yarattığı züppeliğin işlenmesi, yazarın araya girerek yorumlar yapması eserin
dikkat çeken özellikleridir.
1876’da yayımlanan Felâtun Bey ile Râkım Efendi; Batılılaşma sorununu, alafranga ve mirasyedi ti-
pinden yola çıkarak ele alır. Roman, bu sorunun Türk romanındaki kişileri ve kurguyu belirlemekte nasıl
bir rol oynadığına örnek oluşturması yönünden önemli bir eserdir. Nitekim yazarın Felâtun ve Râkım’ı
benzer durumlar içine yerleştirip karşılaştırma amacı, eserin kurgusunu da oluşturur. Tanzimat romanında
tekrar tekrar ele alınan mirasyedi tipi Namık Kemal’in İntibah’ında babasından kalan mirası yiyip yoksullu-
ğa düşen Ali Bey, Nabizade Nazım’ın Zehra’sında servetini Beyoğlu’nda bitirip parasız kalan Suphi tipinde
de kendini gösterir.
Tanzimat edebiyatı, Tanzimat’ın ilânından yirmi yıl kadar sonra 1860’ta Şinasi’nin Agâh Efendi ile Ter-
cümân-ı Ahvâl gazetesini çıkarmasıyla başlayan ve 1895’e kadar süren edebî dönemin adıdır. Türk edebi-
yatında önemli bir anlatım birikimi ve geleneği olmakla birlikte roman türünün ilk örnekleri önce çeviri,
sonra da Batı romanlarının taklit edilmesi yoluyla bu dönemde oluşturulmuştur. Şemsettin Sami’nin ilk
yerli roman olan Taaşşuk-ı Tal’at ve Fıtnat adlı eserinden sonra ilk edebî roman Namık Kemal’in İntibah adlı
eseridir. Halka yönelme, halkı aydınlatma ve eğitme görevini üstlenen Ahmet Mithat, Namık Kemal gibi
sanatçılar; günlük yaşamı konu edinen, sosyal yaşamla ilgili sorunları (yanlış ve mutsuz evlilikler, esaret,
Batılılaşmayı yanlış yorumlayan gençler vb.) dile getiren romanlar yazmışlardır. Romantizmin etkisindeki
bu eserlerde olayların kuruluşunda rastlantılara çok yer verilmiş, tasvirler eseri süslemek için kullanılmıştır.
Kişiler çoğu zaman tek yönlüdür. Genellikle bir ibretle son bulan eserlerde yazar, roman tekniğine aykırı
olarak yer yer olay ve düşüncelere karışır.
Romanlarını realist ve natüralist etkilerle daha gerçekçi bir zemine taşımak isteyen Recaizade Mahmut
Ekrem (Araba Sevdası), Sami Paşazâde Sezâî (Sergüzeşt) ve Nabizâde Nazım (Karabibik, Zehra) bu dönemin
diğer önemli sanatçıları arasında yer alır.

Metni Anlama ve Çözümlemeetni Anlama ve Çözümleme
M

1. • Bizi gönülden çıkarmazsın ya.
• Ziklas, o tokgözlü, mert, sadık Râkım’dan bu sözleri işitince, oğlanı bir kat daha sevip, yüreğine sokacağı
geldi.
• Artık bundan sonra sözü uzatmakta lezzet yoktur.
Yukarıdaki cümleler okuduğunuz metinden alınmıştır. Bu cümlelerdeki altı çizili kelime ve kelime grup-
larının anlamını metnin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizi TDK’nin Türkçe Sözlük’ün-
den kontrol ediniz.
2. Râkım Efendi’nin “Hah işte memuriyete bu fikir ve itikatla gitmeni isterim. Bu fikir ve itikat kimlerde
olursa mutlaka tevkif-i ilâhiye mazhar olur.” sözlerinden yola çıkarak kişinin yaşamda başarı kazanmak
için neler yapması gerektiğini metinden hareketle açıklayınız.

67