Page 15 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 2.Ünite

Kontrol Çaprazlaması (Test Çaprazlaması)
Baskın fenotipli bir özelliğin genotipinin homozigot mu yoksa heterozigot mu olduğunu belirlemek için
aynı özelliğin homozigot resesifi ile çaprazlanmasına kontrol çaprazlaması (test çaprazlaması) denir. Örne-
ğin bezelyelerde sarı tohumlu olma özelliği baskın, yeşil tohumlu olma özelliği çekiniktir.
S: Sarı tohum rengi aleli s: Yeşil tohum rengi alelini ifade eder.
Sarı tohumlu (baskın fenotipli) bir bezelye SS (homozigot dominant) veya Ss (heterozigot) genotipine
sahip olabilir. Genotipi belirlenmek istenen sarı tohumlu bezelye, yeşil tohumlu ss (homozigot resesif) bir
bezelye ile çaprazlanır (Tablo 2.5).

Tablo 2.5: Kontrol Çaprazlaması
F : Ss x ss F : SS x ss
1
1
Ss, Ss, ss, ss Ss, Ss, Ss, Ss

S s S S

Ss ss Ss Ss
s s

Ss ss Ss Ss
s s

Çaprazlama sonucu yeşil tohumlu (çekinik) Çok defa yapılan çaprazlamalar sonucu sarı
bezelyelerin oluşması, genotipi belirlenmeye çalışı- tohumlu (baskın) bezelyelerin oluşması, genotipi be-
lan bezelyenin heterozigot (Ss) olduğunu gösterir. lirlenmeye çalışılan bezelyenin muhtemelen homozi-
got (SS) olduğunu gösterir.

Aleller Arasında Dominantlığın Derecesi
Canlılarda bazı özelliklerin ortaya çıkmasından sorumlu alellerin her zaman dominant veya resesif ol-
ması söz konusu değildir. Bu durumda tam baskınlıkta görülen genotip ve fenotip oranlarından daha farklı
sonuçlar ortaya çıkar. Bunlar eş baskınlık, eksik baskınlık, çok alellilik ve pleiotropizm olarak sıralanabilir.

Eş Baskınlık (Kodominantlık)
Heterozigot durumda olan iki alelin etkisini fenotipte birlikte göstermesi durumudur. Aleller arasında
baskınlık veya çekiniklik söz konusu değildir. Bu duruma örnek olarak insandaki AB ve MN kan grupları veri-
lebilir. Kan grupları alyuvar hücrelerinin zarında bulunan özel moleküller tarafından oluşturulur. Bu molekül-
ler kişiye biyokimyasal bir kimlik kazandırır ve doğal antijen olarak adlandırılır. Örneğin A kan grubuna sahip
olan bir insanın alyuvarının hücre zarında A antijeni, B kan grubuna sahip insanda B antijeni, AB kan grubuna
sahip insanda A ve B antijenleri bulunurken O kan grubunda hiçbir antijen bulunmaz. A ve B antijenlerini
belirleyen aleller arasında eş baskınlık olduğu için bu iki alel bir araya geldiğinde kişinin kan grubu AB olur.
Alyuvarlarda A ve B antijenlerinin haricinde M ve N antijenleri de bulunur. M ve N antijenlerinin alelleri de
birbirine eş baskındır. Bu durumda MM alelleri taşıyan bireyler M kan grubuna, NN alelleri taşıyanlar N kan
grubuna, MN alelleri taşıyan bireyler MN kan grubuna sahiptir (Tablo 2.6). Bu aleller bakımından heterozigot
(MN) olan iki bireyin çaprazlanması sonucunda hem genotip hem de fenotip ayrışım oranı eşit çıkar yani
1:2:1 olur. Canlının genotipi, fenotipine aynen yansır.

Tablo 2.6: MN Kan Grubunun Kalıtımı
Fenotip (Kan grubu) Genotip Alyuvar zarındaki antijen (Aglütinojen)
M MM M

N NN N
MN MN M ve N

65