Page 23 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 4 Dolaşım Sistemi

Trombositler (Kan pulcukları), özelleşmiş kemik iliği hücrelerinden
parçalanır. Oluşan bu sitoplazmik parçacıklara trombosit denir. Trom-
bositler, hücre değildir. Kanın pıhtılaşması olayında yapısal ve molekü-
ler olarak işlevleri vardır.

Günlük yaşam içinde oluşan basit kesikler ve sıyrıkların vücutta kan
kaybına yol açmaması için pıhtılaşma gerekir. Damar yaralandığında
açığa çıkan bağ dokusu proteinlerine trombositler yapışır. Bu trom-
bositler yapışkan madde salgılayarak diğer trombositleri yaralı bölge- Bilgi Notu
ye çeker. Trombositlerden sentezlenen tromboplastin molekülü, kan
plazmasındaki kalsiyum iyonları ve K vitamini, kan plazmasında inak- Protrombin: Karaciğerde üretilen
tif hâlde bulunan protrombin molekülünü aktif trombin molekülüne bir protein molekülüdür ve kan plaz-
masında normal zamanda inaktif hal-
dönüştürür. Aktif hâldeki trombin molekülü kan plazmasındaki inak- dedir. Bu proteinin kandaki varlığı
tif olan fibrinojen molekülünü aktif fibrine dönüştürür. Oluşan fibrin kanın pıhtılaşma zamanını/becerisini
molekülleri yaranın olduğu bölgeye yayılarak pıhtıyı oluşturur. Pıhtının ölçmek, kan inceltici ilaçların etkisini
oluştuğu tüm bu mekanizmaya pıhtılaşma denir. Böylece yara kapanır ölçmek, karaciğer sorunlarını tespit
ve kan kaybının önüne geçilir. Aynı zamanda bu yaralanan bölgeden etmek ve ameliyat öncesi kanama so-
doku içine mikropların sızması önlenmiş olur (Görsel 1.87). runlarını tespit etmek gibi sağlığımızla
ilgili önemli ipuçları vermektedir. Bu
Fibrin Alyuvarlar değerlere ulaşmak için yapılan teste
protrombin zaman testi (PZT) denir.

Görsel 1.87: Kanın pıhtılaşması
İnsanda kan pıhtılaşması mekanizmasında etkili olan faktörlerden
bazıları; K vitamini eksikliği, trombosit eksikliği ve hemofilidir.

UYARI ! K vitamini eksikliğinin en sık görülme nedeni, safra kanallarının
tıkanması veya safranın sindirim kanalına salgılanamamasıdır. Saf-
ranın yetersizliği yağ sindirimini engeller. Yağ sindirim ürünlerini ve
K vitamini emilimini baskılar.
Hemofiliye neden olan genler, X kromozomu üzerinde taşınır. Bu yüz-
den tek X kromozomuna sahip olan erkek bireylerde görülme sıklığı
kadınlara göre daha fazladır. Hemofilide değişik derecelerde kanama
görülebilir. Örneğin bazen diş çekiminden sonra kanama günlerce de-
vam edebilir. Kanamanın durması ve pıhtı oluşum mekanizması kan
kayıpları için önemlidir. Kanama zamanı ve pıhtılaşma zamanının bilin-
mesi ameliyatlarda kan kaybına karşı alınacak önlemlerin belirlenme-
sinde etkin rol oynar.

Biyoloji dersi 10. sınıf konularından “Kalıtım ve Genetik Çe-
Hatırlatma şitlilik” ünitesi, “X Kromozomuna Bağlı Kalıtım” konusunu
yeniden gözden geçirmeniz, hemofili hastalığı bilgilerinizi
güncelleyecektir.

Kan Grupları

İnsanda kan grubunu tayin eden genlerde çok alellik söz konusudur.
Bu durum A, B, 0 kan gruplarının birden fazla alel tarafından kontrol
edilmesi şeklinde açıklanabilir. A,B,0 harfleri kanın, alyuvar yüzeyinde
bulunan iki karbonhidratı sembolize eder. Karbonhidrat A’yı taşıyan A
kan grubu, karbonhidrat B’yi taşıyan B kan grubu, her ikisini taşıyan
AB kan grubunu ve hiçbirini taşımayan da 0 kan grubunu gösterir. Kan
nakilleri sırasında bireyin kan grubu büyük önem taşır.

145