Page 33 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 1. Ünite

1. Genden Proteine Genden Proteine 1.
Ünite Ünite

Yapay Doku ve Organ Üretimi
Laboratuvarda içinde büyüme faktörleri bulunan ortamda, canlı hücrelerden oluşturulan dokulara yapay doku
denir. Örneğin doku kaybı fazla olan ameliyat ile kapatılamayan açık yaraların tedavisi için kullanılır. İşlevini yitirmiş
veya yitirmekte olan organların yerine tasarlanan organlara yapay organ denir. Yapay organlar doku mühendisliği
yoluyla mekanik malzemelerden üretilir. Günümüzde başta kalp, pankreas, böbrek, deri, kulak ve damar olmak üzere
birçok organ yapay olarak üretilmektedir. Organ bağışı, yapay doku ve yapay organ sayesinde günümüzde çok sayıda
hayat kurtulmaktadır.

Aşı
Enfeksiyon hastalıklarına karşı bağışıklık sistemimize mikroorga-
nizmaları tanıtmak için kullanılan biyolojik ürünlerdir (Görsel 1.59).
Günümüzde genetik mühendisliği ve biyoteknoloji uygulamaları
sayesinde üretilen aşı miktarı artmış ve maliyet de azalmıştır. Ay-
rıca bu yöntemle daha önce üretilemeyen aşılar da üretilmiştir. Bu
aşıların üretim teknoloji sinde mikroorganizmaların hastalığa neden
olan genleri kullanılır. Bu genler mikroorganizmalardan izole edi-
lerek taşıyıcı bir hücreye aktarılır. Hastalık oluşturan genden sentez-
lenen protein, bu hücrede bol miktarda üretilerek aşıların yapımında
kullanı lır.
Görsel 1.59: Aşı
Antibiyotik
Mikroorganizmaların çoğalmasını engelleyen, yok eden, biyolo-
jik kaynaklı ya da sentetik olarak elde edilen maddelere antibiyotik
denir. Çoğunlukla bakteriler ve mantarlar tarafından üretilir. İnsan
sağlığı açısından çok büyük öneme sahip ilaçlardır (Görsel 1.60). An-
tibiyotiklerin kimyasal yolla üretimi zor ve pahalıdır. Rekombinant
DNA teknolojisi ile daha ucuz ve fazla miktarda antibiyotik üretimi
mümkün olmaktadır. Antibiyotiklerin elde edilmesinde mikroorga-
nizmaların antibiyotik üretiminden sorumlu geni izole edilir ve bu
genin sentezlediği protein, taşıcıyı bir hücrede bol miktarda üretilir.
Görsel 1.60: Antibiyotik
İnsülin
Pankreas tarafından üretilen bir hormondur. Glukagon hormonuyla
beraber kandaki glikoz düzeyini düzenler. İnsanlarda kan glikoz düze-
yinin açlık sırasında 70-110 mg/dl arasında olması gerekir. Rekombi-
nant DNA teknolojisi ile elde edilen ilk ürün, şeker hastalarının tedavi-
sinde kullanılan insülin hormonudur. Bu hormon 1980’li yıllara kadar
domuz ve sığırdan elde edilmiştir. Bu teknoloji ile sağlıklı bireylerden
izole edilen insülin üreten genler, E.coli bakterilerinin genomuna ak-
tarılır. Bakteride üretilen insülin, ilaç şekline getirilir. (Görsel 1.61).

İnterferon Görsel 1.61: Biyoteknoloji ile üretilen insülin
Varlığı 1957 yılından beri bilinen interferonlar; bakteri, virüs, pa- hormonu
razit ve tümör hücrelerine karşı bağışıklık sistemi tarafından oluşturulan doğal proteinlerdir. İnterferon, kandan izole
edilerek virüs enfeksiyonlarında kullanılmaktadır. İnsanda interferon üreten genin E.coli bakterisinin genomuna ak-
tarılmasıyla interferon üretilmektedir. İlaç firmaları rekombinant DNA teknolojisini kullanarak interferonların seri
üretimini gerçekleştirmektedir. İnterferonlardan kanser tedavilerinde de yararlanılmaktadır.

Gen Terapisi
Kalıtsal veya sonradan edinilen hastalıkları tedavi etmek amacıyla genlerin küçük DNA ve RNA moleküllerinin
insan hücrelerine, doku ve organlarına transfer edilmesine gen terapisi denir. Bozuk olan genler virüsler kullanıla-

45