Page 13 - Fen Lisesi Fizik 10 | 2.Ünite

2. ÜNİTE BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ

Sıvı akışı sona erdiğinde sıvının aynı derinliğe sahip tüm noktaların- MERAKLISINA
da sıvı basıncı aynı olur. Kapların birleştirilmiş olması veya şekillerinin
farklı olması bu durumu değiştirmez. Şekilleri aynı ya da farklı iki veya
daha fazla kabın boru yardımıyla birleştirilmesi sonucunda elde edilen
kap sistemine bileşik kaplar denir.
Bileşik kapların en basiti, laboratuvarlarda sıkça kullanılan U bo-
rusudur. Kalınlıkları aynı olan iki borunun tabanlarının birleştirilmesi ile
elde edilen bileşik kaba U borusu denir. U borusunun bir ucuna sıvı
doldurulduğunda tabandaki sıvı basıncı farkından dolayı boş kısma
doğru sıvı akışı gerçekleşir. Sıvı akışı U borusunun her iki ucunun ta-
banındaki basınçlar eşitleninceye kadar sürer. Basınçlar eşitlendiğin-
de her iki koldaki sıvının dengede ve aynı seviyede olduğu görülür.
Birbirine karışmayan farklı türden sıvılar, U borusuna konulup den- Görsel 2.27: Günlük yaşamda
geye geldiğinde kollardaki sıvı seviyesi eşit olabileceği gibi farklı da bileşik kaplar
olabilir. Ancak her durumda her iki kolun tabanındaki sıvı basınçları İzmir’in Urla ilçesinde Klazo-
eşit olacaktır. U borusunun bu özelliğinden yararlanılarak özkütle de- menia (Kılozamenya) antik kenti
ğeri bilinmeyen sıvıların özkütleleri kolayca hesaplanır. kazılarında MÖ 6. yy.’a ait zeytin-
Görsel 2.24 ve 2.25’te buna ilişkin örnek hesaplamalar verilmiştir. yağı üretiminde kullanılan bileşik
kap örneklerine rastlanmıştır.
Söz konusu bileşik kap iki
toprak kabın tabanlarının birleşti-
rilmesiyle oluşturulmuştur. Sıkılan
zeytinden çıkan yağ ve su karışımı
kabın birine dökülerek birkaç hafta
bekletilir. Bu süreçte zeytinin suyu
h h yoğunluk farkından dolayı kabın
2 d d 3
1 3
h h tabanında, yağı ise suyun üstünde
1 1
d d toplanır. Tabanda biriken su, bile-
1 2
d h
2 2 şik olan diğer kaba geçer. Kulla-
nılmayan su Görsel 2.27’deki gibi
biriktiği bu kaptan alınarak atılırken
h .d .g = h .d .g h .d .g = h .d .g+h .d .g
1 1 2 2 1 1 2 2 3 3 diğer kaptan alınan zeytinyağı kul-
Görsel 2.24: U borusu Görsel 2.25: U borusu lanılmak üzere depolanır.
(www.klazomeniaka.com)
Fransız matematikçi ve fizikçi Blaise Pascal (Bıleyz Paskal), ba-
sınç üzerine çalışmalar yürütürken basıncı iletme konusunda sıvıların
katılardan farklı bir özelliğe sahip olduğunu keşfetti. Katılar, üzerine
uygulanan basıncı temas ettiği farklı yüzeylere yüzey alanına göre MERAKLISINA
farklı miktarlarda iletir. Görsel 2.26’daki gibi sıvılar ise üzerilerine uy-
gulanan kuvvetlerden dolayı oluşan basıncı, A ve B gibi her noktaya
hiçbir değişikliğe uğratmadan ve dik olarak iletir. Sıvıların basıncı ilet-
me konusundaki bu özelliğine Pascal Prensibi denir.

F

S S
h h Görsel 2.28: Diş macunu
A 3h A 3h
Görsel 2.28’de sıkılmış bir diş
B B macunu görülüyor. Tüp herhangi
bir noktasından sıkılırsa içindeki
P =h.d.g P '=h.d.g + (F/S)
A A macun tüpün ucundan çıkar. Bu
P =3h.d.g P '=3h.d.g + (F/S)
B B durum fizikte Pascal Prensibi'ne
Not: Sızdırmaz pistonların ağırlığı ve sürtünmesi ihmal
edilmiştir. bir örnektir.
(Komisyon tarafından yazılmıştır.)
Görsel 2.26: Pascal Prensibi

85