Page 16 - Tarih 9 | 4.Ünite
P. 16
4. ÜNİTE
Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216) I. Kök Türk Devleti (552-630)
Asya Hun Devleti (Harita 4.3) tarihte bilinen Tarihte Türk adını ilk defa resmî devlet
ilk Türk devleti olup aynı zamanda Orta Asya ismi olarak kullanan Kök Türkler, Bu-
tarihinin ilk büyük devletidir. Devletin merkezi min Kağan liderliğinde Töles boylarını
Ötüken’dir. Hunların bilinen ilk kağanı, “büyük- kendilerine bağladı. Nüfusunu artıran
lük ve genişlik” anlamına gelen Şan-yü veya ve askerî olarak güçlenen Kök Türkler,
Tan-hu unvanını taşıyan Tuman (Teoman)’dır. Asya Hun Devleti’nin yıkılışından sonra
Mete Han MÖ 209’da babası Tuman’ı tahttan bölgede kurulmuş olan Avar devleti’ni
indirerek Hunların başına geçmiştir. Türk ta- yıkarak 552 yılında Kök Türk Devle-
rihinde parlak bir dönem başlatan Mete Han, ti’ni kurdu (Harita 4.4). Bumin Kağan,
Türkçe konuşan ve Türk soyundan olan toplu- İl Kağan unvanını alarak ülkenin batı
lukları ilk kez Hun hâkimiyeti altında toplamıştı. kısmının idaresini kardeşi İstemi Yab-
gu’ya verdi.
Mete Han’dan sonra Çin entrikaları sonucunda
Hun iktidarında derin çatlaklar belirmeye baş- Mukan Kağan zamanında Kök Türk
ladı. İç ve dış baskılara dayanamayan Ho-han- Devleti her yönüyle parlak bir dönem
yeh, Çin hâkimiyeti altına girerek durumunu yaşadı. Kore’den Karadeniz’e kadar
kurtarmak istedi. Bu durum Hun kurultayın- uzanan sahada yaşayan bütün Töles
da sert tartışmalara yol açtı. Ho-han-yeh ile ve diğer Türk boylarını, kuzeyde Kırgız
Çin hâkimiyetini kabullenmeyen Çi-çi arasında Türklerini ve yabancı kavimleri devlete
taht mücadelesi başladı. Bu mücadeleyi, Çin’in bağladı. Onun zamanında Kök Türkler
desteğini arkasına alan Ho-han-yeh kazandı. dünyanın en güçlü devletlerinden biri
Böylece Hun Devleti, Doğu ve Batı olmak üzere oldu.
ikiye ayrıldı (MÖ 54). Mukan Kağan’dan sonra kardeşi Taspar
İstiklâli savunan Çi-çi önderliğindeki Batı Hun- Kağan (Ta-Po) devletin başına geçti.
ları’na MÖ 36’da Çin İmparatorluğu son verdi. Taspar Kağan’ın ölümünden sonra ya-
Çin hâkimiyetindeki Doğu Hunları ise miladın şanan taht kavgaları sırasında Kök Türk
ilk yıllarından itibaren yavaş yavaş toparlan- Devleti sarsıldı. Devletin batı tarafını
maya başlayarak tekrar bağımsızlıklarını ka- babası İstemi’den sonra idare etmeye
zandı. Ancak taht kavgaları nedeniyle Hunlar, başlayan Tardu, meydana gelen anlaş-
Güney ve Kuzey olmak üzere tekrar ikiye ay- mazlıklardan yararlanarak 582 yılında
rıldı. Kuzey Hunları, bölgedeki diğer kavim- Batı Kök Türk Devleti’nin bağımsızlığını
lerin baskısına dayanamayarak 155 yılından ilan etti. Bu olay ile I. Kök Türk Devleti,
sonra Moğolistan’ı boşaltmak zorunda kaldı. Batı ve Doğu olmak üzere ikiye ayrıldı.
Böylece Türk ana yurdundaki Hunların siyasi 630 yılında Doğu Kök Türk Devleti, Çin-
varlığı tamamen sona erdi. Çin egemenliği liler tarafından ortadan kaldırıldı. Batı
altında bulunan Güney Hun Devleti’ne ise Çin Kök Türk Devleti ise 630 yılında Çin’e
İmparatorluğu son verdi (216). bağlı birçok beyliğe ayrıldı.
ASYA HUN DEVLETİ
Ötüken Cent Ötüken Karabalgasun
Karakurum Beşbalık
Beşbalık Talas Karakurum
Hive
Turfan Buhara Turfan
TİBET TİBET
ÇİN ÇİN
Büyük
Büyük Umman HİNDİSTAN Okyanus
Umman HİNDİSTAN Okyanus Denizi I. Kök Türk Devleti
Denizi 0 1.000 km 0 1.000 km II. Kök Türk Devleti
Harita 4.3 Harita 4.4
Asya Hun Devleti I ve II. Kök Türk Devletleri
102
