Page 18 - Tarih 9 | 4.Ünite

4. ÜNİTE

İlk Türk Devletlerinde Töre

İlk Türk devletlerinde hukukun temelini ve kaynağını gele-
neklerden alan sözlü hukuk kuralları denilen “töre” oluştur-
muştu. Töre; sosyal düzeni sağlayan örf, âdet, gelenek ve
ahlaki değerlerden beslenerek ortaya çıkmıştır. Orta Asya’daki
konar-göçer yaşam tarzının etkisiyle oluşan töre, sadece bu
coğrafyayla sınırlı kalmamış, çağlar boyu farklı bölgelerde
kurulan Türk devletlerinde de etkili olmuştur. Hareketli gö-
çebe Türk toplumunu yönetmek, her zaman disiplin altında
tutmak, etkin hukuk kurallarının oluşmasına ve bunların ge-
reği gibi uygulanmasına bağlıydı.
Törenin oluşumunda; kut anlayışı ile kağanlar tarafından
konulan kurallar, kurultaylarda alınan kararlar ve kağanın
iradesiyle toplum içinde yavaş yavaş oluşan gelenekler etkili
olmuştur. Getirilen kuralların adalete uygun olmasına dikkat
edilmiştir. Kağanlar da dâhil olmak üzere bu töreye herkesin
uyması zorunludur. Töre, Türk toplumunda gerek kağanın
iktidarı gerekse devletin sürekliliği için önemli bir koşuldur.
Bu sebeple töresini kaybetmiş bir ulusun yok olmuş sayı-
lacağı hatırlatılarak kağanlardan her zaman töreye uygun
davranmaları istenmiştir.

Türk kağanları ülkelerinde adaletin sağlanma-
sına büyük önem vermiştir. Orhun Kitabele-
ri’nde (Görsel 4.14) töre kelimesinin, on bir
yerde geçmesi ve bunun altısının il ile birlikte
kullanılmış olması bunun bir göstergesidir.
Ayrıca devletin varlığını devam ettirmesi, tö-
relere bağlılık ile ilişkilendirilmiştir. Devlet
ile törenin eş değer olduğunu, abidelerdeki
şu cümleler açıklamaktadır: “Ey Türk budu-
nu (milleti), devletini, töreni kim bozabilir.’’
Törenin en önemli değeri olan adalet de bu
Görsel 4.14
Orhun Yazıtlarından biri yüzden mülkün yani devletin temeli kabul edilmiştir. Devlet
(Moğolistan) teşkilatlanmasında düzenleyici bir role sahip olan töre, kağanın
hem keyfî hareket etmesini engellemiş hem de halkına adil
davranması için bir kontrol mekanizması olmuştur.

TARTIŞALIM “İl (devlet) gider, töre kalır.” sözünden hareketle törenin
Türk tarihine etkileri neler olabilir?

Türk Kitabelerine Göre Güç ve Yönetim Anlayışı
Tarihin köklü milletlerinden olan Türkler, Avrasya coğrafya-
sında çok geniş bir alana yayılmıştır. Başta Orhun Yazıtları
olmak üzere Yenisey ve diğer yazıtların okunmasıyla eski Türk
kültürü daha iyi anlaşılmıştır. Yenisey Yazıtları’nda yazıt kah-
ramanının yaptığı işlerden bahsedilmiştir. Bu yazıtlardan kişi,
boy ve halk adları öğrenilmektedir. Bir siyasetname örneği
olan Orhun Yazıtları, Türklerin devlet ve yönetim anlayışı ile
ilgili önemli bilgiler içermektedir.

104