Page 19 - Tarih 9 | 4.Ünite

İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

Orhun Yazıtlarına göre Türkler, devleti evrenin yaratılış dü-
zenine uygun bir tarzda şekillendirmiştir. Yazıtlarda “Üstte
mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu
yaratılmış. İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İs-
temi Kağan oturmuş.” ifadesi yer almaktadır. Buna göre gök-
yüzü ve yeryüzü yani bütün dünya Türk devletinin mekânını
oluşturmaktadır. Türk kağanları ise “cihanşümul” yani bütün
dünyanın hükümdarı konumundadır.
Yazıtlara göre dünya hâkimiyeti, Tanrı tarafından Türk
kağanlarına bir görev olarak verilmiştir. Bilge Kağan,
yazıtında âdeta dünya hâkimiyetini gerçekleştirmiş bir
hükümdar gibi şöyle konuşmaktadır: “Doğuda gün do-
ğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, ku-
zeyde gece ortasına kadar onun içindeki millet hep bana
tâbidir. Bunca milleti hep düzene soktum.”
Yazıtlarda ilk Türk devletlerindeki egemenlik anlayışının
ilahi kaynaklı olduğu görülmektedir. “Tanrı gibi gökte
olmuş Türk Bilge Kağan’ı (Görsel 4.15), bu zamanda
oturdum.” ve “Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye
babam kağanı, annem hatunu yükseltmiş olan Tanrı, il ve-
ren Tanrı” ifadeleri bu duruma örnek olarak gösterilebilir.

Türk kağanları, ordular sevk ederek savaşmak, Türkçe
konuşan ve Türk soyundan olan bütün toplulukları bir
devlet çatısı altında toplamak, birlik ve bütünlüğü sağ-
lamak zorundadır. Bu durum Orhun Yazıtlarında “Tanrı
lütfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, Görsel 4.15
düşmanı tâbi kılmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş Bilge Kağan (Temsilî)
eğdirmiş.” şeklinde ifade edilmiştir.
Yazıtlarda kağanların millete karşı sorumlu olduğunu ve millete
hesap verdiğini gösteren örnekler de bulunmaktadır. “Türk
Milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Ondan sonra
Tanrı irade ettiği ve lütfettiği için talih ve kısmetim olduğu
için ölecek milleti diriltip kaldırdım, çıplak milleti giydirdim,
fakir milleti zengin ettim, nüfusu az milleti çok ettim.”

Türklerde devletin kuruluşuna halkın katkısı Orhun Yazıtlarında
şöyle geçmektedir: “Babam (İlteriş) on yedi er ile harekete
geçti. Haberi işiten ormandakiler, ovadakiler toplanıp geldiler,
yetmiş kişi, sonra yedi yüz kişi oldular. Kağanlığı atalarının
törelerinde kurdular.”
Bilge Kağan, Kül Tigin Yazıtı’nın başından sonuna kadar ver-
mek istediği mesaj; “Ey Türk Oğuz beyleri! Milleti işitin. Üstte
mavi gök çökmedikçe, altta yağız toprak delinmedikçe, ey
Türk milleti, senin ilini, töreni kim bozabilir!” ifadesinde yer
alan Türk milletinin kıyamete kadar yaşayacağı düşüncesidir.

Orhun Yazıtlarına göre Türk devletlerinde kağanlar gücünü CEVAPLAYALIM
nereden almaktadır?

105