Page 20 - Tarih 9 | 4.Ünite

4. ÜNİTE

4.3. TÜRKLERDE COĞRAFYA İLE OLUŞAN YAŞAM TARZI

Yaşanılan coğrafi bölgenin fiziki yapısı, toplumların hayat tar-
zının oluşumunda temel etkendir. Türk toplumunun yaşam
tarzına da yaşadığı bölgenin coğrafi özellikleri şekil vermiştir.
Tarımın sınırlı alanlarda yapılabildiği buna karşın otlakların
geniş yer tuttuğu Orta Asya’da, Türk boyları zorunlu olarak
geçimlerini hayvancılık üzerine kurmuştur (Görsel 4.16). Bu
nedenle hayvancılık ile uğraşan Türklerin büyük çoğunluğu,
konar-göçer bir yaşam tarzını benimserken bir kısmı da yer-
leşik yaşam sürmüştür.

Görsel 4.16
Bozkırda hayvancılık İlk Türklerin yaşadığı coğrafya
En geniş kapsamıyla Orta Avrupa’dan Güney Rusya ve Kuzey
Sibirya ormanına kadar uzanan bir bölgeyi içine alan eski
Türklerin yaşadığı coğrafya, Hindikuş Dağları ve İran Platosu’na
kadar uzatılabilir. Bu bölgelerde bitki örtüsü bozkırdır. Bu bozkır,
Kuzey Sibirya ormanına kadar uzanır, bazı yerlerde yerini başka
bitki örtülerine bırakır ve Gobi, Taklamakan gibi ya da kırmızı
kumlu Kızılkum, beyaz kumlu Akkum, kara kumlu Karakum
gibi renkli, ıssız çöllere dönüşür (Görsel 4.17).
Kıyılarında çok eski uygarlıkların yerleştiği ne-
hirlerden kuzeyde Yenisey ve Baykal Gölü’nü
besleyen zengin sular ile güneyde Sarı Irmak
bulunur. Ayrıca batıda Aral ve Baykal Gölü’nü
besleyen; İli, Çu, Talas, Siri Derya (Seyhun),
Amu Derya Irmağı (Ceyhun) gibi akarsular
yer alır.
Batı Türkistan’ın oldukça alçak bir ova ya da
daha çok deniz seviyesinin 50 metre altındaki
geniş çöküntü alanında Orta Asya’nın meşhur;
Altay, Tien-Şan, Pamir ve Hindikuş gibi dağları
vardır. Bunlar Moğolistan’daki, Cungarya’daki
Görsel 4.17
Gobi Çölü (Orta Asya) yüksek platolarla ya da tarım havzasıyla bölünen devasa kit-
lelerdir. Hemen hemen tüm topraklar kuraklıkla kavrulur ve
nehirlerin suladığı vadiler dışında her tür bitki örtüsünün geli-
şimine engel olur. Çoğu yerde yıllık yağış 100 mm’yi geçmez
YORUMLAYALIM
(Roux, 2006, s.22-23’ten düzenlenmiştir).

Orta Asya coğrafyasının Türklerin yaşam biçimlerine etki-
leri nelerdir?

106