Page 27 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | 2.Ünite

HİKÂYE

Okuduğunuz mesnevinin seçilen beyitlerinde Leyla, divan edebiyatındaki sevgili tipini; Mecnun
ise âşık tipini simgelemektedir. Mesneviden seçilen beyitlerde Leyla’ya dair verilen her ne varsa hepsi
geleneğin belirlediği sevgili tipine yöneliktir. Divan edebiyatında sevgili, en üst makamda bulunan
kişidir. Gönül mülkünün ve güzellik ülkesinin padişahıdır. Yüzü parlaklık bakımından güneş ya da
aya benzetilir. Güzellikte eşi benzeri yoktur. Bu özelliğiyle güzellik simgesi olan Hz. Yusuf olarak gö-
rülür. Ağzı, küçük olması yönüyle goncaya ve noktaya benzetilir. Dudağı renk bakımından lal, akik
ve yakut gibi değerli taşlarla ifade edilir. Dişleri inci, beli kıl, gözü nergis ve ahudur. Kaşları hilal,
keman, yay; kirpikleri ok; bakışları (gamze) kılıçtır. Saçlar gece kadar karanlık, kıyamet kadar uzun,
misk, amber ve sümbül kokuludur. İnce ve uzun boylu olması yönüyle sevgili; servi, şimşad, ar’ar
gibi ağaçlara benzetilir.
Mesnevi, divan edebiyatına ait bir nazım şeklidir. İran (Fars) edebiyatından Türk edebiyatına ge-
çen bu nazım şekli, örnek metinde de görüldüğü gibi beyitlerden oluşmaktadır. Her beyti kendi ara-
sında kafiyeli olup kafiye düzeni aa-bb-cc-dd … şeklindedir. Bu özellik, şaire kafiye bulmada kolaylık
sağlamaktadır. Bu nedenle mesnevi, şairler tarafından rağbet gören bir nazım şekli olmuştur. Hatta
Lamî Çelebi, Taşlıcalı Yahya, Ali Şir Nevaî gibi bazı sanatçılar hamse (beş mesneviye verilen ad) sahibi
oldukları için onlara ayrı bir önem verilmiştir. Genellikle aruzun kısa kalıplarıyla yazılan mesneviler-
de beyit sınırlaması yoktur. Mesnevilerde aşk, kahramanlık, din, tasavvuf gibi konular işlenmektedir.
Divan edebiyatında Şeyhi’nin Harname, Ahmedi’nin İskendername, Gülşehri’nin Mantıku’t Tayr adlı
eserleri mesnevi şeklinde yazılmış belli başlı eserlerdir. Mesneviler bir bakıma Divan Edebiyatı Döne-
mi’nde günümüz roman ve hikâyesinin yerini tutan uzun soluklu eserlerdir.

METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

1. Metinde geçen “Kays anı görüp helâk oldı”, “Bin sevk bulup özin yitürdi” dizelerindeki altı çizi-
li kelime gruplarının anlamlarını dizelerin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizi
TDK’nin Türkçe Sözlük’ünden kontrol ediniz.

2. Metinde ahenk, hangi unsurlarla sağlanmıştır? Metinden örnek vererek açıklayınız.
3. Metinde aynı zamanda divan edebiyatındaki sevgili tipini temsil eden Leyla nasıl tasvir edilmiştir?

4. Metne göre Kays ile Leyla karşılaştıklarında nasıl bir duygu değişimi yaşamışlardır?
5. Metnin konusunu ve temasını bulunuz.
6. Metinde anlatılanlar, düz yazı şeklinde ifade edilseydi metinde ne gibi bir değişiklik olurdu? Dü-
şüncelerinizi paylaşınız.
7. Aşağıdaki beyitlerde geçen söz sanatlarını bularak aşağıdaki şemalara yazınız.

Bir saf kız oturdı bir saf oğlan
Cem’ oldı behişte hûr u gılmân

Endâmı latîfe–i ilâhî
Deryâ–yı letâfet içre mâhî

Âlem ser–i mûyınun tufeyli
Mahbûbe–i âlem adı Leylî

8. Metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili neler söyleyebilirsiniz?

59