Page 36 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | 3.Ünite

3. ÜNİTE

METİN VE TÜRLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR

Okuduğunuz metin, 5 beyitten oluşan bir gazeldir. Gerek beyit sayısıyla gerek kafiye düzeniyle
gazel nazım biçiminin özelliklerini yansıtan bu şiirde şair, sonbaharın gelişiyle birlikte doğada görü-
len değişimi kelimelerle resmederek anlatmıştır. Şiirde görüldüğü üzere sonbaharın gelmesiyle ilkba-
har mevsiminden hiçbir iz kalmamıştır. Ağaçlar yapraklarını dökmüş, çırılçıplak kalmıştır. Bahçede
sonbahar rüzgârı esmekte, yapraklar savrulmakta ve yükünden kurtulan fidan bir o yana bir bu yana
salınmaktadır. Kısacası bu gazelde şair, okuyucuyu sonbaharı anlatan bir tabiat tablosuyla baş başa
bırakmaktadır.
Gazeller; başta aşk ve güzellik olmak üzere ayrılık, sevgilinin güzelliği, baharın verdiği neşe gibi
konuları işler. Daha çok lirik konuların işlendiği gazeller işledikleri konuya göre birtakım isimler
alır. Aşkın verdiği mutluluğu, sıkıntıyı, sevgilinin güzelliğini anlatan gazeller âşıkane gazel; hayata
karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan zevk almayı anlatan gazeller rindane gazel; kadını ve aşkın zevklerini
şuh bir tavırla ifade eden gazel türü şûhane gazel; ahlâkla ilgili öğütler veren, özdeyiş niteliğindeki
sözlerin ağır bastığı gazeller ise hikemî gazel olarak adlandırılır. Türk edebiyatında Fuzûli, âşıkane
gazelin; Baki, rindane gazelin; Nedim, şûhane gazelin; Nâbî de hikemî gazelin öncüsü sayılır.

METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

1. Metinde söz konusu mevsim, nasıl tasvir edilmektedir?

2. Söyleyici gazelin ikinci beytinde sonbaharın gelişini “Bağın ağaçları, dervişler gibi soyutlanma hır-
kasına girdiler. Sonbahar rüzgârı, çınarın ele benzeyen yapraklarını düşürdü.” şeklinde ifade etmiş-
tir. Sizce bir halk şairi bu durumu nasıl anlatırdı?
3. Metnin temasını verilen dizelerden yola çıkarak bulunuz.

4. Metindeki açık ve örtük iletilere örnekler bulunuz. Bu iletilerin metnin dil ve anlatımını nasıl etki-
lediğini söyleyiniz.
5. Sizce gazelin en güzel beyti hangisidir? Nedenleriyle açıklayınız.

6. Aşağıda verilen beyitlerde geçen edebî sanatları bularak şemalara yazınız.

Her yaneden ayagına altun akup gelür
Eşcâr-ı bâğ himmet umar cûy bârdan

Bâkî çemende hayli perîşân imiş varak
Benzer ki bir şikâyeti var rûzgârdan

7. Şairin duygu ve düşünce dünyası ile gazel arasında bir bağlantı kurulabilir mi? Açıklayınız.
8. Metinde ahenk, hangi unsurlarla sağlanmıştır?

ŞAİRİN BİYOGRAFİSİ

BAKİ (1526-1600): XVI. yüzyıl divan edebiyatının en büyük şairlerindendir.
İstanbul doğumlu şair, iyi bir eğitim gördü. Hocası Karamani Mehmed Efendi’ye
yazdığı “sümbül” redifli kasidesi ona şairlik ününü kazandırdı. Kanuni’ye sun-
duğu kasideyle Kanuni’nin yardımını gördü. İstanbul şairi olarak bilinen Baki,
Kanuni’nin ölümü üzerine “Kanuni Mersiyesi”ni kaleme aldı. Terkib-i bend na-
zım biçimiyle kaleme aldığı bu eserini yedi bentten oluşturdu. Kadılık, kazaskerlik Temsilî

114