Page 9 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 3.Ünite

Türklerde Hukuk

İlk Türk İslam Devletlerindeki Hukuk Anlayışı ve Cengiz Yasası

İlk Türk İslam devletlerinde hukuk, “Adalet mülkün temelidir.” anlayışına göre hazırlanmış-
tır. Bu anlayışa göre devletin temelinin hukuk olduğu kabul edilmiş ve kanun gücü her türlü
gücün üstünde tutulmuştur. Bu anlayışla birlikte doğru kanunlar yapma, yapılan kanunları
adaletle uygulama ve hiçbir ayrıma yer vermeden bütün insanlara eşit davranma anlayışı da
gelişmiştir.
Karahanlılar Dönemi’nde yazılan Kutadgu Bilig adlı eserde adaleti bizzat hükümdar temsil
etmiştir. Eserde hükümdarın görevi, doğru kanunlar koyma ve bu kanunları adaletli bir şekilde
uygulama olarak ifade edilmiştir.
Cengiz Yasası’nın oluşum sürecine bakıldığı zaman Moğolların ilk zamanlarda yazılı bir
kanunlarının olmadığı görülür. Cengiz Han bazı Türk topluluklarını ele geçirdikten sonra sa-
dece Moğolların değil, Türklerin bir kısmının da hanı (yöneticisi) olmuştu. Kurduğu bu devletin
idaresi için kanunlara ihtiyaç duyan Cengiz Han, kanun oluştururken Türk töresinden ve eski
geleneklerden etkilenmiş, bu töre ve geleneklere yeni ilaveler yaparak oldukça sert cezaları olan
Cengiz Yasası’nı oluşturmuştur.
Cengiz Yasası’nın çok az bir hükmü İslâm hukukuna uygundur. Türk İslam devletlerinin
hukuk anlayışında adaletli yönetim temel alınmıştır. Cengiz Yasası’nda ise adaletten ziyade Cen-
giz Han’ın yaşadığı tecrübeler yasalara yansımıştır. Disiplin ile düzenin korunmasını amaçlayan
bu yasalar çok şiddetli bir şekilde uygulanmıştır. Bu yasaların bir kısmı aşağıdaki gibidir.

Cengiz Yasası’ndan Bazı Maddeler
Yasa; birbirini sevmeyi, zina suçu işlememeyi, hırsızlık yap-
mamayı, yalan yere şahitlikte bulunmamayı, hain olmamayı, ihti-
yarları ve fakirleri korumayı emreder. Bu söylenenlere karşı aykırı
davrananlar ölümle cezalandırılır.
Kim bilerek yalan söyler, sihirbazlıkla uğraşır, bir başkasını
gözetler, kavga eden iki kişinin arasına girer ve kavga edenlerden
birine yardım ederse ölümle cezalandırılır.
Bir savaş esirine onu esir edenin izni olmaksızın yiyecek ve
Görsel 3.5 giyecek veren de ölüme mahkum olur.
Cengiz Han’ı tasvir eden bir Sadri Maksudi Arsal, Türk Tarihi ve Hukuk, s. 165-168
minyatür (Derviş Mehmed)

SIRA SİZDE

Moğol Devleti’nin hukuk ve askerlik işlerini düzenleyen kanunlar Cengiz Yasası
olarak tanınmıştır. Bu yasalar oluşturulurken eski Moğol hukuk ve törelerinden ve
Türklerin de uyguladığı hukuk kurallarından faydalanılmış, Cengiz Yasası çok sert bir
şekilde uygulanmıştır.
Mustafa Kafalı, İslam Ansiklopedisi, C. 7, s. 369

Metne göre Cengiz Yasası’nın oluşmasında etkili olan unsurları ve bu yasaların
uygulanış şeklini yazınız.

.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................

109