Page 75 - Fen Lisesi Fizik 10 | 4.Ünite

OPTİK

Gözle görülemeyecek kadar küçük cisimleri görüp inceleyebil- MERAKLISINA
mek için Görsel 4.155’teki gibi mikroskop kullanılır. Mikroskopun
çalışma sistemi, büyütecin sis-
temine benzemekle birlikte bazı
farklılıklar vardır. Mikroskopta
çevre ışığı yerine belli bir ışık kay-
nağı kullanılır. Aydınlatma ışığı bir
yoğunlaştırıcı lens yardımıyla ci-
sim üzerine odaklanır. Cisimden
yansıyan ya da geçen ışık ışınları
objektif lens tarafından kırılarak Görsel 4.158: Gökyüzü ve deniz
cismin büyütülmüş ilk görüntüsü Görsel 4.155: Mikroskop
oluşturulur. Oluşan görüntü para- Gökyüzü Neden Mavi Görünür?
lel ışık demetleri hâlinde mikroskop tüpünden okülere (göz merceği) Güneş ışığı atmosfere girdiğin-
ulaştıktan sonra ikinci büyütmeye uğrar, odağa kırılan ışık demetleri de hava molekülleriyle çarpışarak
gözde son görüntüyü oluşturur. Oluşan görüntü aslında iki kez bü- etkileşir. Bu etkileşim nedeniyle
yütülmüş sanal görüntüye ait olduğundan cismin yeterince büyük ışık tanecikleri hava molekülleri
içinde saçılmaya uğrar. Gelen ışı-
bir görüntüsünü gözlemek mümkündür. Bu yöntemle cismin bir mil- ğın dalga boyu ne kadar küçükse
yon kez büyütülmüş görüntülerini elde etmek mümkündür. saçılma miktarı da o kadar büyük
Optik araçlar kullanılarak üretilen diğer bir cihaz da fotoğraf ma- olur. Bu durumda Güneş ışığı için-
kineleridir. Bir fotoğraf makinesinin temel elemanları; içine ışık gir- deki mor, mavi ve yeşil ışığın dalga
meyen karanlık bir kutu, ince kenarlı mercek, merceği belli bir süre boyları sarı, turuncu ve özellikle
kırmızı ışığa göre daha kısa ol-
açık tutacak kapak (diyafram) ve ışığa duyarlı kayıt ortamıdır. Kali- duğundan daha fazla saçılmaya
teli bir dijital fotoğraf makinesinde uğrar. Dolayısı ile mor ışık kırmızı
mercekte oluşacak renk sapması ışıktan yaklaşık on altı kat, mavi
vb. kusurları gidermek için birden ışık kırmızı ışıktan yaklaşık on kat
fazla mercek kullanılır. Diyafram, daha fazla saçılır. Gökyüzüne
cisimden gelen ışığın miktarını baktığımız zaman, görünür ışığın
mor, mavi ve yeşil dalga boyla-
kontrol etmek için açıklığı değiş- rındaki saçılmış ışık bütün yön-
tirebilecek şekilde açılıp kapa- lerde gözümüze ulaşır. Bu dalga
nabilir. Görsel 4.156’da dijital bir boylarındaki saçılmış ışığın birlikte
fotoğraf makinesinde kullanılan Görsel 4.156: Dijital fotoğraf makinesi oluşturduğu etki mavi ışık olarak
optik düzenek gösterilmiştir. algılanır. Bu nedenle gökyüzü Gör-
sel 4.158’deki gibi mavi olarak gö-
4.8. PRİZMALAR rünür. Deniz ve okyanusların mavi
görünmesinin nedeni ise gökyü-
zünden gelen mavi ışığı yansıt-
Görsel 4.157’de görülen birbiri- masıdır. Yoksa bu sular da aslında
ne paralel olmayan iki düzlem yüzey- içme suyumuz gibi şeffaf ve renk-
le sınırlandırılmış saydam cisimlere Tepe açısı sizdir. Dünya renkli gökyüzüne sa-
ışık prizması denir. Işık prizmaların- hip tek gezegen değildir. Örneğin
da kırıcı yüzeyler arasında kalan açı- toz fırtınaları nedeniyle Mars, öğle
ya tepe açısı ya da kıran açı adı ve- vakti kırmızı, gün batımında ise
mor bir renk alır. Güneş’in doğar-
rilir. Tepe açısının karşısında ve kırıcı Taban ken ve batarken ufukta kırmızıya
yüzeyleri birleştiren yüzeye de taban yakın renkte görünmesi de diğer
adı verilir. Görsel 4.157’de tepe açısı renklerdeki ışığın atmosferde faz-
ve taban gösterilmiştir. Görsel 4.157: Işık prizması la saçılması sonucunda kırmızı ve
Işık prizmalarına gelen tek renkli ışın yüzeylerde kırılma kanunlarına turuncu rengin az saçılarak gözü-
müze ulaşmasıdır. Güneş’in doğuş
uygun olarak davranır. Dalga boyları farklı olan her ışık ışını kırıcılık ve batış anında ışınlar, atmosferde
indisi farklı saydam ortamlar arasındaki geçişinde farklı açılarla kırılma- çok daha uzun mesafeler kat ede-
ya uğrar. Bu durumda prizma yüzeyine gelen farklı dalga boyundaki rek çok fazla saçılıma uğrar.
(farklı renklerdeki) ışınların kırılma açıları da farklı olur. Işığın dalga boyu (Komisyon tarafından yazılmıştır.)
küçüldükçe kırılma indisi artmakta, dalga boyu büyüdükçe kırılma in-
disi küçülmektedir.

261