Page 201 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı
P. 201
CEVAP ANAHTARLARI FİZİK 10
Kavram Öğretimi
kında bulunan çocuğun aynı noktalar arasında gidip gelmesi,
Çalışma No.: 41
sarkaçlı saatlerin sarkaçlarının hareketi, cep telefonunun titreşi-
1. Dalgalarla ilgili olarak birçok dalga biçimi olduğu söylenebilir. mi, telli çalgılarda tellere vurulduğunda tellerin hareketi örnek
Aynı zamanda aşağıdaki bilgiler elde edilebilir: olarak verilebilir.
• Dalgalar hem madde ortamında hem de boşlukta yayılabilir. Çalışma No.: 45
• Söylentileri yayan kişiler, otlar, yaprak ve deprem oluşan
kara parçası maddenin tanecikleri olarak kabul edildiğinde 1. Taşın atıldığı yerdeki titreşim hareketinin yakın taneciklere akta-
maddeyi oluşturan tanecikler; yeri değişmeden enerjiyi bir rılması ile dalga hareketi oluşur. Titreşim hareketinin tanecikten
yerden bir yere aktarır. taneciğe aktarılması sonucunda ortam taneciklerinin düzenli ola-
• Dalga maddeyi bir yerden bir yere taşımaz. rak titreşmesiyle oluşan dalga kıyıya ulaşır.
• Suya atılan taş ve bir kardeşin diğerlerine seslenmesi, dal- 2. Su dalgasında su molekülleri aşağı-yukarı ve ileri-geri hareket
gaya neden olan durumlar olarak ele alındığında dalga bir ederler. Bu tür dalgalar hem enine hem boyuna dalgalardır.
uyarıdır.
• Dalgalar yaprağın yukarı aşağı ve ileri geri hareket ettiği dik- 3. Her dalga hareketi bir titreşimdir. Ancak her titreşim bir dalga
hareketi değildir. Bir titreşim hareketinin dalga hareketi olması
kate alındığında periyodik olarak ilerler. için ortama enerji aktarılması gerekir. Örneğin sarkacın salınımı
• Radyo dalgaları ile ilgili bölüm incelendiğinde dalgalarla veri titreşimdir, bir dalga hareketi değildir. Salınım hareketinde böyle
taşınabildiği görülür. bir enerji aktarımı yoktur.
2. Deniz kıyısından uzakta ve dalgalı bir zamanda bu ortama bı- Çalışma No.: 46
rakılmış yüzen cismin dalgalar aracılığıyla kıyıya ulaşmaması
günlük hayatta bir problem olabilir. Bu cismi o ortamdan almak 1. Dalganın enerjisinin değişmesi genliğini etkiler. Dalganın enerji-
için yakınına gitmek ya da cismin bulunduğu yere uzanan bir si ile titreşim genliği doğru orantılıdır.
sistem kullanmak gerekir.
2. Titreşim doğrultusu yayılma doğrultusuna paralel olan dalgalara
3. “Dalga; madde ortamı içinde ya da boşlukta yayılan bir tedirgin- boyuna dalgalar, titreşim doğrultusu yayılma doğrultusuna dik
lik, sarsıntı ya da uyarıdır ve ortama aktarılan enerjiyi başka bir olan dalgalara enine dalgalar denir.
ortama iletim şekli olarak aktarabilir.” şeklinde tanımlanabilir.
3. Mekanik dalgalar yayılmaları için maddesel ortam gerektirir-
ken elektromanyetik dalgaların yayılması için maddesel ortama
Çalışma No.: 42
gerek yoktur. Mekanik dalgaların bazıları boyuna dalga özelliği
gösterirken elektromanyetik dalgalar enine dalga özelliğindedir.
1. Ortamda aktarılan enerji olduğundan ortam hareket etmez. Dola-
yısıyla nesne bulunduğu noktanın düşey düzleminde durur.
Çalışma No.: 47
2. Dalga, bir ortamda aktarılan enerjidir.
1. Suya bir taş atıldığında kıyıya ulaşan, taşın atıldığı noktadaki
3. Nesne ilerlemez sadece bulunduğu noktanın düşey düzleminde suyun kendisi değildir. O noktada ortaya çıkan enerji su dalgaları
yer değiştirir. Nesne düşey doğrultuda hareket eder fakat enerji- ile kıyıya kadar iletilir.
nin yayılma doğrultusu yatayda olduğu için bu tip dalgalar enine
dalga olarak ifade edilir. 2. Dalga hareketi her ortamda oluşmaz. Hamurun ortasında çökün-
tünün olduğu yerde kalması, çevreye yayılmaması dalga hareke-
tinin her ortamda oluşmadığına örnektir. Dalga, enerji aktarılma-
Çalışma No.: 43 ya uygun esnek ortamlarda yayılır.
1. Titreşim hareketi ile benzerlik gösteren hareketler; sismogram, 3. Dalga hareketi enerjinin bir yerden başka bir yere taşınmasıdır.
üşüyen insan ve sallanan cep saati görsellerinde verilmiştir. Küt- Esnek bir ortamda oluşturulan şekil değişikliğinin bu ortamda
leye bağlı kalem, çene ve cep saati; denge konumları etrafında noktadan noktaya yayılmasına dalga hareketi denir.
gidiş geliş hareketi yapmaktadır. Sporcu ise merkezî denge tah-
tası etrafında dönme hareketi yapmaktadır. Çalışma No.: 48
2. Örnek olarak sarkaçlı duvar saatini verebiliriz. Duvar saatleri, 1. Esnek bir ortamda titreşim hareketi sonucunda ortama aktarılan
çarkların ve birçok küçük parçanın senkronize bir şekilde ha- enerjinin bir noktadan diğer bir noktaya iletilirken oluşturduğu
reket etmesiyle kadrandaki akrep ve yelkovanın hareketinin şekil değişikliğinin bu esnek ortamda yayılmasına dalga hareketi
sağlandığı mekanik sistemlerdir. Duvar saatinin çubuğunun denir.
ucundaki ağırlığın salınım hareketi, mekanizmayı çalıştırır. Bu
örnekteki titreşen cismin kısa aralıklarla gidiş geliş hareketi, sa- 2. Bu sorunun cevabı öğrencinin yorumuna bırakılmıştır. Muhte-
atin zamanı doğru göstermesini sağlar ve bu da duvar saatini mel cevaplar şöyle olabilir:
önemli kılar. Bir gitar teline vurulduğunda çıkan titreşimler, suya atılan bir
taşın oluşturduğu dalgalar, sonar cihazından çıkan ses dalgaları
3. Soruya “Titreşimlerin esnek ortamlarda yayılması dalgayı mey- vb. durumlar günlük hayattaki dalga hareketlerine örnek olarak
dana getirir. Titreşim denildiğinde, bir referans noktasına belli verilebilir.
zaman aralıklarıyla yaklaşıp uzaklaşma ya da denge konumu
etrafında yapılan gidiş geliş hareketinin anlaşılması gerekir.” 3. Gitar teline vurulduğunda çıkan titreşimler telin yukarı aşağı
şeklinde cevap verebiliriz. hareket ederek şekil değiştirmesine neden olur. Bu durum hava
ortamına enerjinin aktarılmasını, havanın titreşmesini ve oradan
da kulak zarımızın titreşerek gitardan çıkan sesleri algılamamızı
Çalışma No.: 44
sağlar.
1. Titreşim hareketinde, hareketlinin başlangıç noktasından belli
bir uzanımda tekrarlayan hareketi söz konusudur. Yer değiştir- Çalışma No.: 49
meleri sıfırdır.
1. Bir su dalgasının denge noktasından maksimum iki yüksek nok-
2. Titreşim, cisimlerin farklı enerji türlerini birbirlerine aktarıp di- ta arasındaki aralığı yani iki tepe noktası arasındaki uzunluk dal-
ğer enerji türüne çevirmesidir. A ve B noktalarında, potansiyel ga boyu olarak adlandırılır.
enerjisi C noktasına geldiğinde kinetik enerjiye dönüşmektedir.
2. Mekanik dalgalarda dalga boyu ile enerji arasında ilişki yoktur.
3. Öğrencilerin verdiği cevaplarda farklılık görülebilir. Muhtemel Dolayısıyla aynı ortamda bulunan bir su dalgasının dalga boyları
cevaplar: Kanatlı hayvanların kanat çırpması, bir kaykay par- farklı ise dalganın sadece hızları karşılaştırılabilir.
199
