Page 22 - Seçmeli Psikoloji | 3.Ünite

3. ÜNİTE

Tümdengelimde ise bütünden parçaya, genelden özele ulaşılır.
• Bütün balıklar denizde yaşar.
• Levrek bir balıktır.
Sonuç: O hâlde levrek denizde yaşar.
Tüm bu irdeleme sonucunda birey, problemin çözümü ile ilgili bir “karara varır.” Günlük yaşamda alınan karar-
larda her zaman akıl yürütme ilkeleri kullanılmaz. Duygular, geçmiş yaşantı ve deneyimler mantıklı düşünmenin
önüne geçebilir. Bu yüzden bunları irdeleme süzgecinden geçirmek gerekir. “Kara kedi gördüm başıma kötü bir
şey geldi. O hâlde başıma kötü bir şey gelmesinin nedeni kara kedi görmemdir.”
denilebilir. Burada aslında bir mantık hatası vardır. Bu ve buna benzer mantık
hataları irdeleme sayesinde fark edilir.
Problem çözme becerisi zekâ, güdülenme, kurulum ve işleve takılma etken-
lerine bağlıdır. Zekâ ve güdülenme düzeyi yüksek olanların genelde problem
çözme becerileri de yüksektir. Kurulum ve işleve takılma problem çözmede kar-
şılaşılan engellerdir.
Daha önce de belirtildiği gibi insan yeni bir problemle karşılaştığında bildiği
ve daha önce kullandığı çözümleri kullanma eğilimindedir. Bu engele kurulum Görsel 3.31: Dokuz nokta problemi
ya da saplantı denir. Kişi bildiği çözüme saplanıp kaldığı için çözüme ilişkin yeni çözümü
bir bakış açısı geliştiremez. Örneğin yukarıdaki 9 nokta problemindeki yönerge-
de çözüm için 9 noktanın oluşturduğu karenin dışına çıkamayacağınız söylen-
memiştir (Görsel 3.31).
İşleve takılma ise bir nesnenin olağan işlevinin dışında başka işlevlerinin de olabileceğini görememe engelidir.
Tokanın olmadığı yerde kalemi toka olarak kullanmak bu engeli aşmaya örnektir.

TARTIŞMA

Kendinize en uygun mesleği seçerken doğru karar vermenizde irdelemenin önemini tartışınız.

3.11. ZEKÂ

KONUYA HAZIRLIK

Zekâ sizce geliştirilebilir mi? Yorumlayınız.

Doğrudan gözlenemeyen ve karmaşık bir yapı olan zekâ, farklı bakış
açılarını savunan kuramlar tarafından farklı şekillerde tanımlanır.
Tek etmen kuramına göre zekâ; soyut düşünme, problem çözme,
çevreye uyma yeteneği gibi genel bir zihin gücüdür (Görsel 3.32). Çift
etmen kuramına göre zekâ, genel bir zihin gücü yanında çeşitli alanlar-
daki özel yeteneklerin oluşturduğu güçtür. Çok etmen kuramına göre ise
zekâ, birçok özel yeteneğin bir araya gelmesinden oluşan genel bir zihin
seviyesidir.
Zekânın bugün için belirlenmiş kesin bir tanımı yoktur. Belirlenmiş bir
tanımı olmadığı gibi yapılan tanımlarda da eksik yanlar görülmektedir.
Bunun için zekânın ne olduğuna ilişkin tartışmalar geçmişten bugüne
yapılmış hâlâ da yapılmaktadır. Buna rağmen zekâya ilişkin tüm kuramlar
zekânın kalıtımla kuşaktan kuşağa aktarılan; deneyim, öğrenme ve çev-
resel etkenlerle de belli ölçüde şekillenebilen bir yapı olduğunu kabul Görsel 3.32: Rubik zekâ küpü
eder.

104 ÖĞRENME, BELLEK, DÜŞÜNME