Page 125 - Fen Bilimleri Laboratuvarı Öğretmen El Kitabı

Laboratuvar Tekniklerine Giriş

Kurutma işleminden sonra çökeltideki yabancı maddeler yakma veya kül etme yöntemleriyle uzaklaştırılabilir. Yak-
ma ve kül etme işlemlerinde çökeltinin fiziksel yapısına, kül etme süresine ve sıcaklığa dikkat etmek gerekir. Bunun
için kül fırınları kullanılır. Kül fırınlar; sıcaklığı istenen ayarda tutabilen, dışarı ile yalıtımı iyi yapılmış ve 1.200 °C
sıcaklıklara kadar çıkabilen ısıtıcılardır. Cam malzemeler, 450 °C’de yumuşamaya başladığı için kül fırınlarında kul-
lanılmaz. Kül fırınlarında krozeler kullanılır.

Buharlaştırma

Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır ve sıcaklık artıkça buharlaşma da artar. Buharlaştırma, homojen bir çözeltinin
ısıtılarak çözücüsünün kısmen veya tamamen uzaklaştırılması işlemidir. Büyük miktarlar için uygun olmayıp
az miktarda uçucu bir bileşeni ortamdan uzaklaştırmak amacıyla yaygın olarak kullanılır. Seyreltik çözeltilerin
sıvısının bir kısmını buharlaştırarak derişik hâle getirmek veya doymamış bir çözeltiyi doygun hâle getirmek
için kullanılır. Bazen katı-sıvı heterojen karışımlarda kurutma öncesi fazla suyu uçurmak için de buharlaştırma
işleminden faydalanılır. Buharlaştırma işlemi, bunsen beki veya elektrikli ısıtıcı gerektiren basit bir deney dü-
zeneği ile yapılabildiği için çok tercih edilen bir yöntemdir. Laboratuvarlarda özellikle çözücünün geri kazanıl-
masını sağladığı için döner buharlaştırıcı olarak bilinen Görsel 3.168’deki gibi özel cihazlar kullanılarak kolayca
gerçekleştirilir.

Görsel 3.168: Döner buharlaştırıcı

Damıtma (Destilasyon)

Bir sıvının ısıtılması yolu ile önce buharlaştırılıp sonra soğutularak tekrar yoğunlaştırılması ve bir kapta sıvı olarak
toplanması işlemine damıtma veya destilasyon denir. Damıtma yöntemi temel olarak üç amaçla kullanılan bir yön-
temdir.
1. Sıvının saflaştırılması,
2. Bir sıvının uçucu olmayan bileşenlerden ayrılması,
3. Farklı uçuculuklara sahip sıvıların oluşturduğu homojen karışımların bileşenlerine ayrılması.

Damıtma işlemi; basit, ayrımsal (fraksiyonlu), vakum yardımı ve su buharı ile damıtma gibi farklı yöntemlerle uy-
gulanır. Basit damıtma, saf sıvıların kaynama noktalarının saptanmasında ve uçuculuğu olmayan madde içeren
homojen karışımlarda sıvıların saflaştırılmasında kullanılır. Basit damıtma, kaynama noktaları yakın sıvıların oluş-
turduğu sıvı karışımlarının ayrılmalarında kullanılmaz. Kullanılabilmesi için kaynama noktaları arasında en az 80 °C
fark olması gereklidir. Kaynama noktaları arasında 80 °C’den daha az fark olan iki bileşenli bir sıvı karışımı ayrımsal
damıtma tekniği ile ayrılabilir.

124