Page 129 - Fen Bilimleri Laboratuvarı Öğretmen El Kitabı

Laboratuvar Tekniklerine Giriş

leşenlerinden birinin veya bir kısmının bir çözücü ile çözünerek ayrılmasıdır. Çay demleme olayı, endüstride şeker
pancarından şeker, yağlı tohumlardan yağ elde edilmesi katı ekstraksiyonu için verilebilecek örneklerdir.
Katıların ekstraksiyonu genellikle uzun zaman aldığı için sürekli ekstraksiyon yöntemleri (Soxhlet düzeneği kurula-
rak) tercih edilir. Ekstrakte edilecek maddenin katı içinden çekilmesi yavaş bir işlem olduğu için katı örnek çok küçük
parçaçıklar hâline dönüştürüldükten sonra ekstrakte edilir.
Sıvı ekstraksiyon işlemi için bir X bileşiğinin sulu bir çözelti içinde olduğu kabul edilerek uygulanması gereken işlem
basamakları aşağıda belirtilmiştir.
1. X maddesini içeren sulu çözelti bir ayırma hunisine aktarılır.
2. Ayırma hunisindeki çözelti üzerine suda çözünmeyen ancak X maddesinin iyi çözündüğü bir organik çözücü
ilave edilir ve ayırma hunisinin kapağı kapatılır (Görsel 3.173).
3. Ayırma hunisinde oluşan heterojen karışım kuvvetle çalkalanır ve huninin ağzı açılır.
4. Ayırma hunisi, fazların ayrılması için dinlenmeye bırakılır.
5. Dinlenme sonrası faz ayrımında; sulu çözeltiye eklenen organik çözücü sudan hafifse (eter, benzen gibi) sulu
faz altta, organik çözücü sudan ağırsa (kloroform, karbon tekraklorür gibi) sulu faz üstte yer alır (Görsel 3.173).
6. Ayırma hunisinin musluğu açılarak fazlar ayrı bir kapta toplanır.
7. Organik çözücü uçurularak veya uygun bir yöntemle uzaklaştırılarak X maddesi saf olarak elde edilir.

Organik çözücü Organik çözücü içinde
fazı çözünmü X bile ik
Su içinde çözünmü X Su fazı
bile iği

Ekstraksiyon öncesi Çalkalama Ekstraksiyon sonrası
Görsel 3.173: Ayırma hunisinde ekstraksiyon

Ekstraksiyon işlemini belirli bir miktar çözücüyü bir defada kullanarak yapmak yerine aynı miktar çözücüyü birkaç
kısma bölüp ardışık ekstraksiyon uygulamak saflık yüzdesini artırmak için daha verimlidir.

Titrasyon
Derişimi bilinmeyen bir asidin (veya bazın) hacmi ve derişimi bilinen bir baz (veya asit) yardımıyla derişiminin bulun-
ması için yapılan ve nötrleşme esasına dayanan deneysel yönteme titrasyon denir. 25 °C sıcaklıkta, kuvvetli asit-
baz titrasyonunda eşdeğerlik noktasında çözeltinin pH değeri 7 olur. Eşdeğerlik noktası, tam nötrleşmenin başka bir
+
-
deyişle asitten gelen H iyonları ile bazdan gelen OH iyonları mol sayılarının eşit olduğu andır. Bundan yararlanarak
derişimi belli olmayan asit veya bazın derişimi hesaplanır.
Titrasyon deneylerinde indikatörlerden yararlanılır. Asit-baz indikatörleri, içine kondukları çözeltinin pH değerine
bağlı olarak renk veren ve iyonlaşma dengesine sahip olan bileşiklerdir. İndikatörün renk değiştirdiği ana dönüm
noktası denir. Titrasyon işlemlerinde bu dönüm noktasından yararlanılır.

128