Page 128 - Fen Bilimleri Laboratuvarı Öğretmen El Kitabı

Süblimleşme
Bir katının sıvı hâle geçmeden gaz fazına geçme özelliğine süblimleşme denir. Bu yöntem, karışımın ısıtılması ve
karışımdaki süblimleşebilen maddenin soğuk bir yüzeyde yoğunlaştırılarak toplanması temeline dayanır. Süblim-
leşme yöntemi çok kolay bir uygulamaya sahip olmasına karşın genel bir yöntem değildir. Bu yöntem, sadece at-
mosfer basıncı altında süblimleşme özelliği gösterebilen karbon dioksit, iyot, hekzakloroetan ve naftalin gibi çok
az sayıda katıların saflaştırılmalarında kullanılabilir. Süblimleşme işlemi için çok basit bir düzenek kurulur. Görsel
3.172’deki gibi süblimleşmesi istenen madde bir beherin içine konur ve beherin ağzı, bir saat camı ile kapatılır. Saat
camı üzerine birkaç parça buz yerleştirildikten sonra beher alttan yavaşça ısıtılır. Oluşan buhar, soğuk yüzeye çar-
parak yoğunlaşır ve saat camı yüzeyinde katı olarak toplanır.

Görsel 3.172: Süblimleşme işlemi

Ekstraksiyon (Özütleme, Çekme)
Ekstraksiyon, bir maddenin bulunduğu karışım ortamından çözünürlüğünden yararlanarak bir çözücü ile ayrılması
temeline dayanan ayırma tekniğidir. Özütleme olarak da adlandırılan bu teknik; şeker pancarından şeker, bitkilerden
ilaç veya çiçeklerden parfüm ham maddesi elde edilmesinde olduğu gibi doğal kaynaklardan istenen bir maddenin
ayrılmasında yaygın olarak kullanılır. Karışımın ve ekstrakte edilecek bileşenin özelliğine göre çözücü olarak su,
aseton, karbon tetraklorür, eter, bazı alkoller ve sıvı yağlar gibi maddelerden uygun olanı seçilir. Ekstraksiyon işle-
minde dikkat edilmesi gereken bazı hususlar aşağıda verilmiştir.

• Organik maddeler genel olarak suya göre organik çözücülerde daha iyi çözünür. Bu nedenle organik maddele-
rin sulu çözeltiden ekstaksiyonunda organik çözücüler kullanılmalıdır.
• Ekstraksiyon için kullanılacak çözücünün suda veya ekstrakte edilecek maddeyi içeren ortamda hiç çözün-
memesi gerekir.
• İyi bir ekstraksiyon çözücüsü, uçucu olmalı ve ekstrakte edilen bileşikten destilasyon yolu ile kolayca uzak-
laştırılabilmelidir.
• Ekstraksiyon çözücüsü, ekstrakte edilecek maddeyle ve ekstrakte edilecek maddenin içinde bulunduğu or-
tamla reaksiyona girmemelidir.

Ekstraksiyon, sıvı-sıvı ekstraksiyonu (sıvı ekstraksiyon) veya katı-sıvı ekstraksiyonu (katı ekstraksiyon) olmak üze-
re iki farklı yöntemle uygulanır. Sıvı ekstraksiyonu, çözeltideki bir maddeyi çözelti ile karışmayan ancak maddeyi
çözen bir organik çözücü ile ayırma esasına dayanır. Bu yöntem hem organik fazda hem de su fazında çözünebilen
bileşiklerin sulu fazdan organik faza aktarılması için yapılır. Katı ekstraksiyonu, çok bileşenli bir katı maddenin bi-

127