Page 108 - ÇAĞDAŞ DÜNYA SANATI TARİHİ 12

4. ÜNİTE

Dadaistler geleneksel kültür ve sanatta asıl gerçeğin rastlantı ve sezgiyle bulunabileceğini savunmuşlardır. Amacı
diğer sanat akımlarına karşı çıkmak olan dadaizm temelde bir sanat akımı değildir. Yenilikçi bir sanat anlayışıyla
radikal olmak, en büyük hedefleridir. Bundan dolayı farklı sanat anlayışlarına kaymalar olmuştur. Çeşitli dergi ve
gazete parçalarının bir araya getirilip yapıştırılmasıyla oluşturulan kolaj ve fotoğrafların çeşitli parçalarının bir araya
getirilmesiyle oluşturulan fotomontaj tekniği bu farklı anlayışlar arasında sayılabilir. Bu tekniklerle çeşitli dergilerin
resimlerinden, ilan ve etiketlerden kestikleri fotoğrafları yeni bir düzenlemeyle yapıştırmışlardır. Birbiriyle alakası
olmayan bu yazı ve resim parçalarından yeni anlamlar çıkarıp bağlantılar kurarak kışkırtıcı düzenlemeler
yapmışlardır. Sanata karşı doğanın yanında olan dadaistlere göre doğada anlam yoktu. Öyleyse sanatta da anlam
olmamalıydı. Ancak dadaistler, sanata karşı olduklarını, geleneği reddettiklerini ve sadece yozlaşmış bir toplumla alay
edip aşağıladıklarını ifade etmiş olsalar da ortaya koydukları çalışmalarla fütürizmin görsel alfabesini zengin-
leştirmişlerdir. Kural ve dogmalardan kurtulmak, sanatçıyı kendi gerçeğine daha çok yaklaştırmıştır. Alaycı ve
küçümseyici tavırlarıyla toplumsal değerleri derinden sarsan dadaizmin bir diğer önemli özelliği de sürrealizmin
temellerini atmasıdır. Dadaizm gerçeküstücülüğün gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Birçok dadaist sanatçı ileriki
yıllarında faaliyetlerini sürrealizm sanat akımı içinde sürdürmüştür. Sanat ve estetik duygusu olmayan dadaistlerin
mantıksız konu seçtikleri; kâğıt, tahta ve benzeri malzemelerden garip tekniklerle resim yaptıkları görülür. Dadaizm,
çocuksu heyecanlarla her türlü akılcılığa, Avrupa uygarlığına ve savaşa karşı bir protesto hareketidir. Sanata karşı sert
tutumu olsa da bazı sanat akımlarının (sürrealizm, pop-art, kavramsal sanat vb.) ortaya çıkmasına elverişli bir ortam
hazırlamıştır. Politik tavrı, sanat karşıtı eğilimiyle 20. yüzyılın en etkili akımlarından biri olan dada, özellikle
1960’lardan sonra gelişen birçok kavramsal eğilimin öncülü olarak nitelendirilebilir.

Dadaist sanatçılar arasında, Marcel Duchamp, Max Ernst (Maks Ernıst), Hugo Ball, Jean Arp, Tristan Tzara, Marcel
Janco, John Heartfield (Con Hertfiyıld), Raoul Housmann (Raul Hosman), Kurt Schwitters (Kört Şıvittırs), Richard
Hulsenbeck’i sayabiliriz. Bu sanatçıların arasına daha sonra Man Ray (Men Rey), Francis Picabia (Firensis Pisabya)
ve Morton Schamberg de (Mortın Şamberg) katılmıştır.

Marcel Duchamp (1887-1968): 20. yüzyılda Avrupa ve Kuzey Amerika’nın en önemli sanatçıları arasında yer almış
Fransız asıllı Amerikalı sanatçıdır. Gerçek adı Henri Robert Marcel Duchamp’tır. II. Dünya Savaşı sonrası Amerika’da
pop sanatı ve kavramsal sanat akımlarının temellerinin atılmasında etkili olmuştur. “Ready-made” (hazır nesneler) adı
verilen düzenlemeleriyle bir karşı sanatçı olarak tanınmıştır.

Fransa Blainville’de dünyaya gelen sanatçı 1904 yılında
lise öğrenimini tamamladıktan sonra Paris’te Julian Aka-
demisinde eğitimine devam etti. Kariyerinin ilk dönem-
lerinde izlenimciliğin etkisinde kalan Duchamp’ın
izlenimci tarzda yaptığı ilk eseri “Marsel Lefronsua'nın
Portresi” adlı eseri oldu. Sonraki dönemlerde fovizm ve
kübizmin etkisiyle eserler üretti. 1912 yılında yaptığı
“Merdivenden İnen Çıplak” adlı tablosuyla fütürizme
yaklaştı. Üst üste bindirilmiş beş figürden oluşan, tek
renkli bir makineyi andıran “Merdivenden İnen Çıplak”
adlı eser gelenekçi sanata karşı olan yapıtların sergilendiği
Bağımsızlar Salonu’na bile alınmadı (Görsel 4.26).
Duchamp’ın sanatında bir dönüm noktası olarak görülen
bu yapıt ertesi yıl sergilendi ve tepkiyle karşılandı.
Duchamp buna benzer birkaç resim daha yaptıktan sonra Görsel 4.26: Merdivenden İnen Çıplak, Görsel 4.27: L.H.O.O.Q ,
“Ready-made” (oldukları gibi alınıp alaycı bir biçimde Duchamp, 1912, Philadelphia Bıyıklı Mona Lisa,
sanat eseri olarak gösterilen günlük eşyalar) üzerinde Modern Sanatlar Müzesi Duchamp, 1919
çalışmaya başladı. Bunlardan “Eczane” (1914), basılmış bir kış manzarasına ilaç şişelerine benzeyen iki figür eklenerek
elde edilmişti. “Karşıt sanat” diye nitelenen bu anlayışla ürettiği eserlerle dadacılık akımının öncüsü oldu ve dadacılık
1915’ten sonra giderek yayıldı. Duchamp 1915’te ABD’ye gitti ve bu tür yenilikleri kolay benimseyen bu ülkede saygı
gördü. Arensberg ve Stieglitz'in katkılarıyla çağdaş sanat sergisini açtı. Daha sonra dadacılara katıldı. Mona Lisa
tablosuna sakal bıyık takarak elde ettiği “L.H.O.O.Q.” adlı çalışmasıyla dikkatleri çekti (Görsel 4.27). New York'taki
bir sergiye "R. Mutt" takma adıyla dadaizmin sembol eserlerinden biri olan “Çeşme” ismini verdiği porselen bir idrar
kabıyla başvurdu ve reddedildi. Man Ray ve Marc Allegret ile beraber “Anemik Sinema”yı yaptı (1926). 1930’larda
gerçeküstücü Andre Braton’un düzenlediği sergilere katıldı. II. Dünya Savaşı sırasında ABD’ye yerleşerek 1955’te bu
ülkenin vatandaşlığına geçti. 1960’larda ABD’de yeniden keşfedilen sanatçı pop sanata ve öteki yenilikçi akımlara
öncülük etti. Eserlerinden bazıları “Bakirelikten Gelinliğe Geçiş”, “Gelin”, “Sandalyeye Uzanmış Nü”, “Trende Üzgün
Genç Adam”, “Azami Siyahlarla Çıplak”, “Satranç Oyunu”, “Sonat”, “Dulcinea”, “Satranç Oynayanlar”dır.

105