Page 74 - ESTETİK 11

3.4. DUYGUSAL ETKİ KURAMI

Hiç kimseye zevk vermeyen bir nesne güzel olamaz.

George Santayana [Corç Santayana (1863-1952)]

Dışa vurumcu kuram, sanatçının iç dünyasına yönelerek onun duygu ve düşüncelerini
nasıl ifade ettiğine bakarken duygusal etkileşim kuramı ise izleyicinin sanat eseri kar-
şısında nasıl bir duygusal etki altında kaldığını inceler. Aynı zamanda sanat eserinin
izleyicide uyandırdığı etkiyi ele alıp tartışır.
ETKİ KURAMI
Duygusal etki kuramına göre sanatın ele alınması gereken asıl önemli boyutu sanat
eserinin sanat alıcısı (izleyici-dinleyici-okuyucu) üzerinde uyandırdığı psikolojik ve
duygusal etkilerdir. Bu kurama göre sanatın asıl amacı estetik duygu ve heyecan uyan-
dırmaktır. Bu açıdan bir sanat eserinin estetik değeri, sahip olduğu nesnel özellikler ile
değil ancak izleyicide uyandırdığı etki ile değerlendirilebilir.

Ivor Armstrong Richards’ın [Ayvır Amstrong Riçırds (1893-1979)] sistematize ettiği
duygusal etki kuramı, ahlaki, dinî ya da politik etkileri açısından değil sanatın sanat
olarak yaptığı etki üzerinde durur. Sözü edilen etki, estetik deneyim bağlamında ele
alınır.
Richards’a göre bir sanat eserine bilgilenme, ahlaki eğitim, millî ya da dinî duyguları
güçlendirme gibi farklı amaçlarla yönelmek mümkündür. Ancak bunlar, sanata sanat
yönüyle yaklaşmanın, estetik tavrın dışındadır. Estetik deneyim, esere onun sanatsal
yönüyle yaklaşmanın sonucunda yaşadığımız duygu ve heyecan durumunu ifade eder.
Bu açıdan duygusal etki kuramı yalnızca estetik bağlamda oluşan psikolojik deneyime
odaklanır.

OKUMA PARÇASI
3.4. DUYGUSAL

Eserde güzellik (estetik değer) diye bir nitelik yoktur ama biz konuşurken bu dilsel ha-
taya düşeriz. “Filan resim için güzeldir deriz, aslında resmin bizde şu ya da bu şekilde
değerli olan bir yaşantı meydana getirdiğini söylememiz gerekir.” Yani duygumuzun
niteliğini eserde mevcut bir nitelik sayarız.
Güzelliğin eserde bulunduğu sanısına kapılmak, Richards’a göre dilin bizi sürüklediği
bir yanılgıdır ve ilkel bir tutumdur.
Richards’ın fikrince güzellik, estetik değer, hoşa giden nitelikler hep psikolojik
şeylerdir; dış dünyada yokturlar ama biz konuşurken sanki dış dünyada varmışlar gibi
ifadeler kullanırız. Dış dünyada var olan, bu psikolojik olayı meydana getiren nesneler-
dir ve bunlar sadece uyarıcı (stimuli) rolü oynar.

(Berna Moran, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, s.201)

DERS DIŞI ETKİNLİK

Resim, heykel, sinema, şiir, roman gibi çeşitli sanat alanlarına ait duygusal etki boyutu
güçlü eserleri araştırarak bunlar hakkında tanıtıcı bir pano hazırlayınız.

72