Page 108 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11

5. ÜNİTE
5.3. SON DÖNEM OSMANLI SANATI (1720-1918)
Osmanlı Devleti’nin 1683 II. Viyana Kuşatması’nda uğradığı başarısızlık; siyasi,
sosyal, ekonomik ve sanatsal açıdan yeni bir dönemin başlamasında etkili
olmuştur. XVIII. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı Devleti’nin Batılıların
askerî alanlardaki başarılarını kabul etmesi, yeni bir değişimin habercisi olmuş;
bu gelişmeyle beraber kısmen de Batılılaşma Dönemi başlamıştır. Özellikle Lale
Devri’nde (1718-1730) başlayan değişim XVIII. yüzyılın ortalarına gelindiğinde
hızlanmıştır. Lale Devri Osmanlı tarihinde zevk, eğlence, yenileşme ve reform
döneminin başlangıcı olarak görülmüştür. Bu dönemde Batı ile siyasî, ekonomik
ve kültürel ilişkiler yoğunlaşmıştır.
Lale Devri’nde Osmanlı’da bilim, teknoloji, sanat ve edebiyat alanlarında önemli
gelişmeler yaşanmış; ilk matbaa kurulmuş; çini imalathanesi, kumaş fabrikası,
itfaiye teşkilatı ve Yalova Kâğıt Fabrikası açılmıştır. Bu dönemde öğrenim
görmeleri için Avrupa’ya öğrenci gönderilmiş, Avrupa’dan mimar ve sanatçılar
ülkeye davet edilmiştir. Batılılaşma Dönemi’nde çok sayıda cami, çeşme, sebil,
saray, medrese, kütüphane, köşk ve park yapılmıştır.
Lale Devri’nde eğlence ve lüks yaşam tutkusu
etkili olmuş, sosyal hayat canlı tutulmuş
özellikle Sadrazam Damat İbrahim Paşa
tarafından şair ve edebiyatçılar korunmuş ve
desteklenmiştir. Bu dönemin sembolü olan lale
hem bahçelerde hem evlerin pencerelerinde
yetiştirilmiştir. Yaz aylarında yapılan gece
eğlenceleri gösterişli hâle gelmiş; lalelerin
altında kandiller, yürüyen kaplumbağaların
üstünde ise mumlar yakılmıştır. Bu eğlencelere
yabancı elçiler davet edilmiş, ressamlar bu
eğlenceleri tablolarına aktarmıştır. Dönemin
ünlü minyatür sanatçısı Levni’nin eserlerinde
bu eğlenceler ayrıntılı bir şekilde verilmiştir.
Eğlenceler halk tarafından kabul görmüş,
sık sık ziyafetler verilmiş; at yarışmaları,
yüzme müsabakaları, ok yarışları ve güreş
müsabakaları yapılmıştır (Görsel 5.36). Özellikle
padişah torunlarının sünnet şölenleri günlerce Görsel 5.36: 1720 şenliğinde şeker
sürmüştür. Bu dönemde lüks tüketimin bahçelerini gösteren minyatür,
artması, eğlence masrafları ve diğer masraflar Surnâme-i Vehbi, TSMK, İstanbul
vergilerin artmasına neden olmuştur. 1730
yılında çıkan Patrona Halil İsyanı ile birlikte Lale
Devri sona ermiştir.
Osmanlıda Batılılaşma Dönemi’nde özellikle Fransa başta olmak üzere Avrupa
ülkeleri ile ilişkiler kurulmuş, bu ülkelere elçiler gönderilmiş özellikle askerî
teknoloji konusunda bu ülkelerden bilgi alınmıştır. Paris’e giden Yirmisekiz
Çelebi Mehmed Efendi tarafından Fransa’da yapılan lale bahçeleri, saray, köşk
planları ve süsleme örnekleri İstanbul’a getirilmiştir. Getirilen bu mimari planlar
büyük ilgi görmüş ve İstanbul’da uygulanmaya başlanmıştır. Su ve bahçeye
dair tasarımlar İstanbul Kâğıthane’de uygulanmış, Kâğıthane Deresi kanal içine
alınarak çevresine yazlık köşkler inşa edilmiş, bu bölgede bahçe ve su oyunları
düzenlenmiştir.
Batılılaşma çabaları askerî alanda özellikle askerî eğitim alanında etkili olmuştur.
Yeni açılan mühendishane ve tıp okulları Avrupai tarzda planlanmış, bu mimari
eserlerde barok, rokoko ve ampir üslupların etkileri görülmüştür. Batılılaşma
Dönemi etkileri el yazması kitap, mobilya, ev eşyası, duvar ve tavan resimlerinde

106