Page 113 - TÜRK İSLAM SANATI 11

Orta Çağ Anadolu Türk Sanatı

C) Mezar Anıtları
Orta Çağ İslam sanatında en bol ve çeşitli türbe örnekleri Anadolu Selçuklu Dönemi
sanatında bulunmaktadır. Yoğunluk daha çok Doğu ve Güneydoğu Anadolu'dadır. İran'da
tuğlanın dekoratif işlenişi ile yapılan ve genelinde anıtsal karakterli olan türbeler Anado-
lu'da biraz daha mütevazı taş yapılar olarak göze çarpmaktadır. Doğal taş kaynaklarının
zenginliği ve bunu işleyecek yerli ustaların üstün becerisiyle bilhassa süslemede yeni bir
senteze ulaşan Anadolu Selçukluları, türbelerden ziyade daha fazla sayıda ele aldıkları
kümbet tarzı mezar yapılarında bu yenilikleri fazlasıyla kullanmışlardır.
Anadolu Selçuklu anıtsal mezarları iki katlı yapılardır. Alt katları defin mahzeni, üst
katları ise namaz ve zikir odası işlevini görür. Alt ve üst katların ayrı girişleri vardır. Çoğun-
lukla alt katı kare planlı, üst katı ise silindirik bir gövdeye sahip olan kümbetler dıştan konik
veya pramidal külahlı bir çatıya sahiptir. Türbelerin içinde dikkat çekici süslemeler yoktur.
Genelde dış cephede, külah çatı altında mukarnas dizisi ve geometrik desenli ağ şeklinde bir
bordür bulunur. Çokgen gövdeli örneklerde her yüzde çerçeve gibi tekrarlanan geometrik
bazen de bitkisel bezemeyle karışan taş kabartmalar, bazı türbelerde kökü Şamanizm
inançlarına kadar uzatılan sembolik hayat ağacı, kartal, kuş, arslan ve maske tasvirleri
görülür.
Selçuklu türbeleri genel olarak gövde planlarına göre gruplandırılır. Silindirik, çokgen,
kare gövdeli ve tek eyvanlı şeklinde örnekleri vardır. Silindirik gövdeli türbelerin daha çok
13. yüzyıl sonlarında ve Doğu Anadolu'da Ahlat ve Van yöresinde yoğun olduğu görülmekte-
dir. Ahlat’taki Ulu Kümbet’i (1273), 13. yüzyıl sonlarından Esen Tekin, Boğatay Aka ve
Şirin Hatun türbelerini silindirik olanlara örnek olarak sayabiliriz.
Çokgen gövdeli türbeler Anadolu'nun her bölgesinde karşımıza çıkar. Konya'da Alaad-
din Camii'ne bitişik Sultan II. KılıçarslanTürbesi (Sultanlar Türbesi) en erken örneklerin-
dendir (1192). Gövdesi kesme taşlardan on yüzlü prizma şeklinde yükselmiş, üzeri tuğladan
on köşeli bir pramitle örtülmüştür. Türbe Sultan Kılıç Arslan tarafından yaptırılmıştır.
Türbede sekiz çinili sanduka vardır. Mimarı Abdülgaffar b. Yusuf'tur. Türbenin eşsiz çini
sandukaları sağlam olarak günümüze ulaşmıştır (Görsel 5.34). Bu türbede Sultan I. Mesud,
II. Kılıçarslan, II. Süleyman Şah, I. Gıyaseddin Keyhusrev. I. Alaaddin Keykubad, II. Gıyased-
din Keyhusrev, IV. Kılıçarslan ve III. Gıyaseddin Keyhusrev medfundur (defnedilmiş). Sekiz-
gen gövdeli türbeler de Anadolu'da yaygındır. Tokat Ebul Kasım, Kırşehir Melik Gazi,
Amasya Halifet Gazi, Divriği Sitte Melik ve Kamereddin, Erzurum Emir Saltuk türbeleri
13. yüzyılın çeşitli sekizgen gövdeli türbelerine örnektir.

Görsel 5.34: Sultanlar Türbesi ve Alaaddin Camii, Konya

110