Page 67 - MÜZİK KÜLTÜRÜ

TÜRK MÜZİK KÜLTÜRÜ

Askerî müziğin cenaze merasimlerinde kullanılışı, bu müziğin mistik ve ruhani yö-
nüne işaret etmektedir. Devletin ileri gelenlerinin cenaze törenlerinde askerî bandoların
çalması, Hunlara kadar dayanır.
Göktürklerin müziği; farklı bölgelere yayılmış ve o bölgelerin müziklerinden etkilen-
miş, onları etkilemiş ve gelişim göstermiştir. Bu durum müziğin zenginleşmesinde önemli
rol oynamıştır. Göktürklerdeki müzik, Hunlardaki müziğe göre biçimsel açıdan daha geliş-
miştir.
Göktürk dinî müziği, Hunlarda olduğu gibi kamlar tarafından icra edilmektedir. As-
kerî müzik topluluğu olan Tuğ Takımı yine dinî törenlerde yer almıştır. Bu dönemde ozan
kopuzcular daha çok yaylı kopuz kullanırken elle çalınan kopuz da önemini korumuştur.
Müzisyenlik son derece itibar kazanmış, askerî tuğ müziğinin kadrosu da gelişmiştir.
a) Dinî Müzik: Göktürklerde dinî müzik, Hunlarda olduğu gibi kam müziğidir. Gök-
türkler Gök Tanrıya (Kök Tengri) inanıyorlardı. Bu inancın din adamları olan kamlar kendi
görevleri dışında şair, şarkıcı, müzisyen, kâhin, hekim, halk gelenek ve menkıbelerinin ya-
şatıcıları olarak da kabul edilirdi. Kamlar yer altından gelen sesleri taklit ederken davulu
kullanır ve yere vururlardı.
Genellikle davulu kullanan kamlar, kimi zaman da kopuzu kullanmıştır. Kopuz, Gök-
türkler döneminde iki tellidir. Genellikle dut ağacından yapılan ve içinde gizemli bir atın ya
da leyleğin ruhunu taşıdığına inanılan kopuzun üzerine kam tarafından çeşitli motifler işle-
nirdi. Göktürkler Dönemi’nde, kamlar tarafından kullanılan kopuzun yaylı olanları da vardır.
Gök Tanrı inancında müzik, ilahî bir yere sahip olup gerek kamların törenlerinde gerekse
dinî törenlerde yerini korumuştur. Bu durum Türklerin müziğe verdiği önemi bir kez daha
vurgulamaktadır.
b) Tuğ Müziği: Orta Asya Türk devletlerinde askerî müzik, mehterin temelini oluştu-
ran Tuğ Takımı tarafından yapılmaktaydı. Türk beylik ve devletlerinde askerî müzik takımla-
rının önemli bir yeri vardır.
Tuğ takımları devletin simgesi olduğu için törenlerin ve savaşların vazgeçilmez bir
parçası idi. Tuğ Takımı bu dönemde küvrük (kös), tomruk (davul) ve boru gibi sazlardan
oluşmaktadır. Göktürkler döneminde üflemeli çalgıların vurmalı çalgılara göre daha çok öne
çıktığı dolayısıyla tuğ müziğinde ezgisel motiflerin önem kazandığı tahmin edilmektedir.
c) Kahramanlık-Destan Müziği: Kahramanlık ve destan müzikleri Orta Asya Türk
devletlerinde toplum için son derece önemlidir. Bu dönemde toplumun savaşan kimseler-
den oluştuğu ve savaşın hayatlarında çok önemli olduğu göz önünde bulundurulduğunda
bunun nedeni daha iyi anlaşılmış olur. Türk toplumunda destan anlatma, tarihi aktarma,
öğütlerde bulunma gibi özellikler hep vardır. Kahramanlık müzikleri de askere ve halka mo-
ral verme açısından oldukça önemlidir.
Göktürklerde destan müziğini kopuzcular yapardı. Ozanlar yaylı ya da telli kopuz
kullanırlar, kök adı verilen müzik eserleri bestelerlerdi.
Türk hükümdarlarının yanında her zaman ozanların bulunduğu Türk destanlarından
bilinmektedir. Göktürklerde ozanların kağanların yanında ve ordunun içinde türküler ve des-
tanlar söylediği kaynaklarda belirtilmiştir.
ç) Toplantı, Tören ve Festival Müzikleri: Göktürklerde toy kelimesi; meclis, top-
lantı, devlet meclisi anlamına gelmektedir. Diğer bir anlamı ise bayram, ziyafet ve eğlenceli
yemeklerdir. Diğer Türk devletlerinde olduğu gibi bu toplantılar Göktürklerde de çok önem-
liydi. Çin kaynaklarına göre bu eğlenceler; bir bayram gibi kutlanır, eğlencelerde yarışlar
yapılır, şarkılar söylenir, bolca kımız içilirdi. Bayram ve festivallerde at ve ok yarışları yapılır,
ayak topu oynanır, şarkılar söylenirdi.
Göktürklerde devlet hayatında önemli yer tutan toylar; doğum, tahta çıkma, bey oğ-
lunun ilk avı, bir felaketten kurtulma gibi durumlarda yapılıyordu. Bunlardan başka düğün
toyları, ölüm toyları, ölü aşları, ad verme toyları da yapılmaktaydı. Bu toyların hepsinde
müzik önemli bir yer tutmaktaydı.
Eğlence ve festivaller sırasında yarışlar düzenlenir, bu yarışlarda halkı eğlendirmek
ve yarışa katılmaya teşvik etmek için müzik toplulukları bulunurdu. Bu gelenek Selçuklu ve
Osmanlılarda da devam etmiştir.

65