Page 152 - TÜRK VE BATI MÜZİĞİ TARİHİ 12

11. ÜNİTE

11.2.2. Osmanlı Öncesi Dönem’deki Önemli Müzik Adamları

Dönemin bilim adamlarının yazdıkları eserler, Türk müziğinin şekillenmesinde ve Türk müziği kaynaklarının
ortaya çıkmasında önemli bir rol oynamıştır. Ses icra sanatının matematik ve fizik kurallarıyla örülmüş sağlam te-
mellere oturtulmasını sağlamıştır. Bu dönemde Türk müziğinin düşünsel ve kuramsal gelişiminde rolü olan başlıca
isimler; Farabi, İbn-i Sina, Safiyuddin Urmevi ve Sultan Veled’dir.
Farabi [Ebu Nasr Muhammed bin Muhammed bin Tarhan bin Uzluğ
(870-950)]
Farabi, bugünkü Kırgızistan sınırlarında bulunan Farab’da doğmuş ve
adını doğduğu şehirden almıştır (Görsel 157). Filozof, bilgin ve sanatkâr un-
vanlarına sahip olan Farabi, İslam dünyasında “Üstad-ı Sani” diye anılırken
Batı dünyasında “Alpharabius” (Alfarabius) olarak tanınmıştır.
Arapça, Farsça, Grekçe ve Latince bilen Farabi; Aristo ve Eflatun’un tüm
eserlerini inceleyerek Arapçaya çevirmiş ve onların öğrenilmesini sağlamış-
tır. Bilim dallarını fizik, matematik ve metafizik olarak sınıflandırmış; mate-
matik ve tıp bilimleri ile uğraşmış ve çeşitli ilaçlarla ilgili eserler yazmıştır.
Farabi, müzik ilminde “Muallim-i Evvel” (Öğretmenlerin İlki) olarak kabul
edilmiştir. Müziğin insan ruhuna ve bedenine etkisi olduğu düşüncesinden
yola çıkarak insanların zor zamanlarında müzikten nasıl destek alacakları
Görsel 157: Farabi üzerinde çalışmıştır. Daha önce müzik bilimi ile uğraşanların ileri sürdükleri
düşünceleri ele almış ve müzik teorileri ile ilgili çalışmaların yetersizliğine ait sorunları ortaya koymuştur. Ayrıca
müziğin hangi ilim ve sanatlarla ilişkili olduğu konusunda çalışmalar yapmıştır. Yazdığı eserlerde Yunan müzik
teorisindeki hataları düzeltmiş ve eksik bilgileri tamamlamıştır.
Ses fiziği konusunda da önemli çalışmalar yapan Farabi, sesin havadaki titreşimlerden ibaret olduğunu ve tit-
reşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını deneylerle ispat etmiştir. Bu keşfi sayesinde müzik aletlerinin
yapımındaki temel kuralları belirlemiştir.
Farabi’nin müzik ilmi açısından en değerli kabul edilen eseri, “Kitâbü’l-Mûsîkâ’l-Kebîr”dir. Kitâbû’l- Mûsîkâ’l-Ke-
bîr, Doğu müziğinin teorileri konusunda Yakup El Kindî’nin çalışmasından sonra yazılmış en önemli eserdir. İki ana
bölümden oluşan eserin ilk kısmı; müziğin anlamı, nağmelerin sınıflandırılması, usul uygulamaları ve çalgılarla
ilgili konuları içermektedir. Eserin ikinci kısmı ise kayıptır.
Başlıca Eserleri: El-Mûsîkâ’l-Kebîr, Kitâbü İhsâü’l Îkâ’ât, Kitâbü Fî’l Îkâ’at, El-Medînetü’l-Fâzıla, Es-Siyâsetü’l-Me-
deniyye, Kitâbü’l-Mille, İhsânü’l-Ulûm ve Tahsîlu’s-Sa’âde, Ed-Talimü's-Sani.
İbn-i Sina [Ebu Ali el Hüseyin bin Abdullah bin Sina (980-1037)]
İbn-i Sina; Türk-İslam bilgini, filozof ve hekimdir (Görsel 158). Batı’da “Filozofların Prensi” olarak bilinen ve
“Avicenna” (Avisena) ismi ile anılan İbn-i Sina, Özbekistan’da bir şehir olan
Buhara’da doğmuştur. Genç yaşta ilmin hemen hemen bütün dallarıyla il-
gilenmiştir. Tıp konusunda yazdığı “El Kanun fi’t-Tıb” isimli eseri yedi yüzyıl
boyunca tıp biliminde temel eser olarak görülmüştür.
İbn-i Sina; müziği ilim, sanat ve kültür olarak değerlendirmiştir. Müzik
felsefesi konusunda Farabi’yi takip etmiştir. Müzik kuramı konusunda ise
Farabi’nin attığı temeller üzerinden kendi sistematiğini geliştirmiştir. İbn-i
Sina müzik bilimi konusundaki düşüncelerini şu şekilde ifade etmiştir: “Bir-
biriyle uyumlu olup olmadıkları yönünden sesleri ve bu sesler arasına giren
zaman sürelerini ve bir melodinin nasıl kompoze edildiğini araştıran mate-
matiksel bir ilimdir. Dolayısıyla bu ilim ikiye ayrılır. Birincisi, seslerin hâllerinin
incelenmesidir ki buna te’lîf ilmi (kompozisyon) denir. İkincisi ise seslerin ara-
larına giren zamanların incelenmesidir. Buna da îkâ ilmi denir. Bu ilimlerin bir
kısmı aritmetik, diğer kısmı da fizik ilkelerine bağlıdır.” (Turabî, 2004, s. 6, akt.
Görsel 158: İbn-i Sina
Tıraşçı, 2017, s.67) Bu görüş doğrultusunda sesleri ve sesler arasındaki iliş-
kileri de uyumlu seslerin yarattığı hoşluk veya uyumsuz seslerin yarattığı sıkıntı etkisine göre değerlendirmiştir.
Başlıca Eserleri: Kitabü’ş Şifâ, Kitâbü’n Necât, Dânişnâme-i Alâî, Risâle fî Hurûf, Risâle fî’n Nefs ve El-Kanun fi't-
Tıb.

TÜRK MÜZİĞİNDE DÖNEMLER 151