Page 155 - TÜRK VE BATI MÜZİĞİ TARİHİ 12

11. ÜNİTE

OKUMA METNİ

HOCA AHMET YESEVİ’NİN İNANÇ SİSTEMİNE VE DİNÎ TÜRK MÜZİĞİNE ETKİLERİ

Hoca Ahmet Yesevi, 12. yüzyıldan itibaren Orta Asya Türkleri arasında
İslamiyet’in benimsenip yayılmasını sağlamış ve dinî-tasavvufi düşünce
hayatında derin izler bırakmıştır. İlim irfan sahibi, şair, mutasavvıf, düşünür
gibi unvanlara sahip olan Hoca Ahmet Yesevi, Türkistan erleri geleneğinin
kurucusudur (Görsel 162). Bundan dolayı Pir-i Türkistan diye anılmıştır.
Yesevi’nin "Divan-ı Hikmet" adlı eserindeki hikmetleri yani öğüt verici
sözleri dilden dile dolaşarak insanlar ve kültürler arasında birleştirici bir rol
üstlenmiştir. İslamiyet’i henüz kabul etmiş olan Türk boylarına Türkçe olarak
hitap etmesi, onun bu alanda daha çok tanınmasına ve İslamiyet’in daha iyi
anlaşılmasına vesile olmuştur (Köprülü 1993, s. 27).
Yesevi felsefesinin özünü Allah aşkı, ahlak, iyi insan olmak ve müsamaha
gibi temalar oluşturmuştur. Bu felsefe doğrultusunda şekillenen törenlerdeki
ritüeller, Allah ile manevi irtibat kurmanın bir yolu olarak görülmüştür. Allah’a
varma yolunda heyecan duyan kişilerin yoğun hisleri; ilahi, nefes ve deyişlerle
dile getirilerek musiki ve dinî rakslar eşliğinde ifade edilmiştir. Türk töresinin
bir unsuru olan ve Hoca Ahmet Yesevi tarafından yetiştirilen Alperen
dervişleri, bu felsefenin geniş kitlelere ulaşmasında önemli bir rol oynamıştır.
Alperen dervişlerinin Anadolu’da tekkeler açması, bu öğretinin geniş bir
alana yayılıp halk nezdinde saygı ve kabul görmesini sağlamıştır. Görsel 162: Hoca Ahmet Yesevi
Yesevi felsefesi, Türk
müzik kültürüne ciddi
katkılar sağlamıştır.
Anadolu’nun tasavvufi
halk edebiyatında ve tekke
kültüründe önemli bir yeri
olan mutasavvıf ve ozanların
şiirlerinin müzikle icra
edilmesinin yolunu açmıştır.
Korkut Ata ile başlayıp “Ata”
unvanlı Türkmen babaları ile
sürdürülen kopuz eşliğinde
şiir söyleme geleneği, Ahmet
Yesevi’nin hikmetleriyle
değişikliğe uğramıştır. Bu
şiirler; Yesevi zikirlerinde
ve ayin-i cemlerde ozan,
dede, âşık veya zakirlerin saz
eşliğinde söyledikleri “deyiş”
ve “nefes”lere dönüşmüştür.
Yesevilik törenlerinin Görsel 163: Hoca Ahmet Yesevi Türbesi, Türkistan, Kazakistan.
dinî ritüellerini -eski Türk
geleneklerinde olduğu gibi- kadın ve erkekler birlikte gerçekleştirmiştir.
Yesevilik felsefesi; Dadaloğlu, Erzurumlu Emrah, Sümmani, Seyrani, Âşık Ali İzzet Özkan, Âşık Daimi, Davut Sulari
ve Âşık Veysel gibi ozanlarla devam etmiştir. Bu ozanlar tarafından söylenen türkü, koşma, semai ya da deyişlerde
insanlığın asli değerleri olan ahlak ve erdem vurgulanmıştır. Hoca Ahmet Yesevi’nin Orta Asya’da yaktığı ışık ve
sistemleştirdiği ilkeler bin yıl boyunca özellikle Anadolu’yu ve etrafını aydınlatmıştır (Görsel 163).

Alaattin CANBAY ile Zeki NACAKCI’nın “Hoca Ahmet Yesevi Öğretisinin Türk Müzik Kültürüne Yansımaları” ve
Yrd. Doç. Dr. Mustafa DEMİRCİ’nin “Türk Din Musikisinde Ahmet Yesevi’nin Yeri, Tesiri ve Önemi”
adlı makalelerinden derlenmiştir.

154 TÜRK MÜZİĞİNDE DÖNEMLER