Page 163 - TÜRK VE BATI MÜZİĞİ TARİHİ 12

11. ÜNİTE

Mehter takımının yerleşimi, müziğin icra amacına göre
farklılık göstermiştir. Törenlerde kös ortada olmak kaydıyla
genellikle yarım ay, bazen de daire şeklinde sıralanılmıştır.
Nakkare haricindeki çalgılar ayakta durularak çalınmıştır (Gör-
sel 174). Savaşlarda ise büyük çalgılar ve müzisyenler, at ya da
deve üzerindeyken diğer çalgılar genellikle yürümüştür (Gör-
sel 175). Mehter müziğinde kullanılan çalgılar üç sınıfta top-
lanmıştır (Tablo 30).

Görsel 174: Osmanlı Dönemi resmî kıyafetleri ile tören
düzeninde mehter takımı
Tablo 30: Mehter Müziğinde Kullanılan Çalgılar
Nefesli çalgılar Zurna, boru (kurrenay ya da nefir), mehter düdüğü

Vurmalı çalgılar Kös, davul, nakkare, tabılbaz
Ziller ve çıngıraklar Zil, çevgân (çağana)

Mehter müziğinde kullanılan bazı çalgılar şunlardır:
Zurna: Ahşap malzemeden yapılan ve uca doğru giderek genişleyen dilli nefesli bir çalgıdır. Ucuna sipsi (ka-
mış) takılarak çalınan zurnanın gövdesi, genellikle erik ağacından yapılmıştır. Kaba ve cura olmak üzere iki türü
bulunan bu çalgıyı icra edenlere zurnazen denmiştir.
Boru: Arapların “nefir” diye adlandırdığı boru, önceleri ağaç
kabuğundan daha sonra ise bakır ya da pirinç levhalardan yapıl-
mıştır. Boynu eğri olan bu çalgı, “nay-i Türkî” ismi ile de anılmıştır.
Mehter müziğinde boru ile ezgi çalınmamış, sadece belli sesler
vurgulanarak dem tutulmuştur. Boru çalanlara boruzen ismi ve-
rilmiştir.
Kös: Askerî müzikte kullanılan ve oldukça güçlü bir sese sahip
olan davul türüdür. Kösler, bakırdan yapılan ve büyük bir kâseyi
andıran gövdenin ağzına deri gerilerek yapılmıştır ve tokmaklar-
la çalınmıştır. Büyüklüklerine göre at kösü, deve kösü ve fil kösü
olarak adlandırılmıştır. Törenlerde yalnız padişahın, savaşlarda
ise padişah ya da sadrazamın mehter takımında kullanılmıştır.
Kös çalan kişilere köszen ismi verilmiştir.
Nakkare: Görünüşü ve yapılışı kudüme benzeyen nakkare,
savaşlarda at sırtında çalınmıştır. Bu sazı çalanlara nakkarezen
denmiştir.
Tabılbaz: Nakkarenin büyük olanına verilen isimdir.
Zil: Askerî müzikte kullanılan bu çalgı, bakır ya da kalay ka-
rışımı malzemelerden yapılmıştır. Daire biçimindeki çalgının
ortası çukur ve deliklidir. Delikli kısma deriden yapılan bağlar
geçirilmiş ve bu bağlarla tutulan bir çift zil, birbirine vurularak
çalınmıştır. Bu çalgıyı çalanlar, zilzen olarak isimlendirilmiştir.
Çevgân (Çağana): Tepesinde hilal ve ziller bulunan bir çu- Görsel 175: Mehter minyatürü, Surnâme-i Vehbî,
buktan oluşan çalgıdır. Zayıf bir sese sahiptir ve törenlerde işaret Levnî
çubuğu olarak kullanılmıştır. Çalınışı hüner gerektiren bu çalgıyı çalanlara çevgânî denmiştir.
Mehter takımlarında üçer, beşer, yedişer veya dokuzar adet zurna, davul, nakkare, boru ve zil bulundurulmuş-
tur. Buna göre mehter; üç katlı, beş katlı, yedi katlı ve dokuz katlı olarak isimlendirilmiştir. Katların sayısı, bağlı
olduğu kişinin konumuna göre belirlenmiştir.
ARAŞTIRALIM PAYLAŞALIM

• Mehter müziği ile ilgili video kayıtları bulup izleyiniz.
• Eserlerin çalınışındaki icra teknikleri ile kullanılan makam ve usulleri belirlemeye çalışınız.
• Mehter müziğinde kullanılan davul ve mehter düdüğü hakkında bilgi edininiz.
• Tespitlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

162 TÜRK MÜZİĞİNDE DÖNEMLER