Page 136 - Konu Özetleri AYT Biyoloji
P. 136
KOMÜNİTENİN YAPISINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER, KOMÜNİTEDE REKABET, AV-AVCI İLİŞKİSİ
Komünitelerde türlerin sahip olduğu görev ve sorumluluklara ekolojik niş denir.
DİKKAT
Türlerin Yaşama Birliklerindeki Ekolojik Nişleri
• Türün yediği besine, beslenme zamanına, yuva yaptığı yere, doğal olarak yaptığı işlere bakılarak tanımlanır.
• Türe özgüdür.
• Aynı ekolojik nişe sahip türler arasında besin ve enerji rekabeti artacağından bu türler uzun süre bir arada yaşayamaz.
Komünitede en fazla bulunan ya da toplamda en yüksek biyokütleye sahip olan, özellikleri ya da faaliyetleri daha fazla
dikkat çeken türe baskın (dominant) tür denir.
HATIRLAYALIM
Karasal komünitelerde baskın tür genellikle bitkilerdir. Sucul ortamlarda ise baskın türleri her zaman belirlemek
mümkün değildir.
Baskın Türlerin Özellikleri
• Komünitenin kaynaklarını en üst düzeyde kullanır.
• Su, mineraller, besin kaynakları gibi sınırlı kaynaklardan yararlanmada diğer türlere göre daha başarılıdır.
• Av olmamada ve hastalıklardan korunmada diğer türlerden daha üstündür.
• Bulunduğu komüniteye adını verir. Örneğin, kızılçam ormanı.
• Besin ve barınak imkânı sunarak diğer türlerin varlığı ve devamlılığı üzerinde kontrole sahiptir.
• Komünitelerden uzaklaştırıldığında türlerin bazılarının birey sayısı artarken bazılarının azalır, hatta bazıları yok olur.
HATIRLAYALIM
Zaman içerisinde yaşam alanlarının bozulması, avlanma gibi nedenlerle baskın tür komüniteden uzaklaşırsa başka bir
tür, baskın tür hâline gelebilir.
• Komünitede varlığı ya da yokluğu başka pek çok türün dağılımını ve sayısını etkileyen, komünite üzerinde güçlü bir
kontrol sağlayan türe kilit taşı tür denir. Çayır köpekleri; şahinler, kartallar, çakallar yılanlar ve yaban gelincikleri gibi
canlılar için besin kaynağıdır. Çayır köpekleri yer altına yuvalar ve uzun tüneller inşa ederek çayırlıkları adeta bir yer
altı kasabasına çevirir. İnşa ettikleri yer altı kasabaları toprağın havalanmasını, dışkıları ise toprağın gübrelenmesini
sağlayarak sığır, bizon gibi otlayan canlılar için sağlıklı ve daha verimli otların çoğalmasında rol oynar. Aynı zamanda
yuvaları örümcekler, böcekler, semenderler gibi başka canlılar için de barınma alanı olarak kullanılır. Çayır köpekleri,
gerçekleştirdiği roller açısından kilit taşı türe örnek verilebilir.
• Kilit taşı türler sayıca çok olmasa da ekolojik rolleri bakımından komünitelerin devamlılığını sağlar. Kilit taşı türlerin yok
olması komünite yapısının bozulmasına ve ekosistemin işlevini yitirmesine neden olur.
• Bir ekosistemin doğal bitki veya hayvan çeşitliliği içinde olmayıp bu bölgeye dışarıdan gelip yerleşen ve doğal düşman-
larının olmadığı ortamda hızla üreyip çevresel ve ekonomik zararlara neden olan komünitenin yapısını bozan bu yeni
türlere istilacı türler denir. Örneğin; Caulerpa taxifolia [(Kaulerpa taksifolya), (katil yosun)], Akdeniz sularına yayılmış
istilacı bir türdür. İstilacı türün aşırı çoğalması, su kirliliğine ve buna bağlı olarak diğer türlerin zarar görmesine neden olur.
DİKKAT
Tür çeşitliliği fazla olan komüniteler, istilacı türlere karşı daha dirençlidir. İstilacı türlerin komüniteye verdiği zarar daha
az hissedilir.
136 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT
