Page 24 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

SALGI BEZLERİ, HORMONLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ VE ETKİLERİ, EPİFİZ BEZİ, HİPOFİZ BEZİ

EPİFİZ BEZİ
Epifiz bezi, beynin yarım küreleri arasında bulunan mercimek büyüklüğünde bir bezdir. Epifiz bezinden melatonin hormo-
nu salgılanır. Melatonin salgılanması, hipotalamustaki bir grup nöron tarafından kontrol edilir. Bu nöronlar; gözün retina-
sında bulunan özelleşmiş, ışığa hassas hücrelerden uyarı almaktadır. Epifiz bezinden salgılanan günlük melatonin miktarı;
mevsimsel gün uzunluğuna, ışığın devamlılığına ve şiddetine bağlı olarak değişir. Melatonin yapımı karanlıkta artar, ışıkta
azalır. Örneğin kışın geceler uzun olduğu için melatonin salgısı artar. Melatonin hormonu, mevsimsel geçişlerde gün
uzunluğuna ve ışığa bağlı olarak ortaya çıkan biyolojik ritmin düzenlenmesinde rol oynar. Kadınlarda periyodik olarak aylık
tekrarlanan menstrual döngü ve uyku zamanı gibi günlük tekrarlanan olaylar bu hormon kontrolünde düzenlenir.

HİPOFİZ BEZİ
Hipotalamus, vücuda yayılmış sinirlerden ve beynin diğer bölümlerinden aldığı uyarılara göre endokrin salgıları üretir. İç
salgı sisteminde oldukça etkili bir yeri olan hipotalamus, hipofiz bezini denetler ve hormon salgılar. Hipotalamusun ayrıca
vücut ısısının ve kan basıncının düzenlenmesi, su ve iyon dengesi, uyku düzeninin sağlanması gibi işlevleri de vardır.
Hipofiz bezi; iri bir fasulye tanesi büyüklüğünde, beyin tabanında ince bir sapla hipotalamusa bağlı bir bezdir. Hipofiz be-
zinin hormon salgılamasını hipotalamus yönetir ve denetler. Hipofiz bezinin ön ve arka lop olmak üzere iki ayrı bölümü
vardır.

Hipotalamus

Hipofiz bezinin ön lobu

Hipofiz bezinin arka lobu
Hipofiz bezinin genel yapısı ve salgıladığı hormonlar

Hipofiz bezinin ön lobu, bir endokrin bez olup hipotalamus kontrolünde çok farklı hormonlar üretir.
Hipotalamustaki bazı nöronlar tarafından üretilen salgılatıcı hormonlar (releasing hormonlar, RH) ve engelleyici hormonlar
(inhibiting hormon, IH) doğrudan kılcal damar ağına salgılanır. Buradan ikinci bir kılcal damar ağı ile hipofiz bezi ön lobuna
gönderilir.
Bu salgılatıcı ve engelleyici hormonların kontrolündeki hipofiz ön lobundan tiroit uyarıcı hormon (TSH), adrenokortikot-
ropik hormon (ACTH), folikül uyarıcı hormon (FSH), lüteinleştirici hormon (LH), prolaktin [lüteotropik hormon (LTH)],
büyüme hormonu [GH, somatotropin (STH)], melanosit uyarıcı hormon (MSH) salgılanır.
Hipofiz bezinin arka lobu ise hipotalamusun bir uzantısıdır. Burada hormon üretimi olmaz. Hipotalamus nöronlarının akson
uçları arka loba kadar ulaşır. Nöronlar tarafından üretilen antidiüretik hormon (ADH, vazopressin) ve oksitosin hormon-
ları akson boyunca aşağı doğru iletilir ve gerektiğinde salgılanmak üzere arka lopta depolanır.

Hipofiz Bezinin Ön Lobundan Salgılanan Hormonlar ve Bu Hormonların Görevleri
Büyüme Hormonu (GH, Somatotropin)
Özellikle kemik, kıkırdak ve iskelet kasları başta olmak üzere bütün vücut hücreleri üzerine etki ederek büyümeyi teşvik
eder. Uzun kemiklerin epifiz plaklarına doğrudan etki ederek devamlılığını ve bu kemiklerin boyca uzamasını sağlar. Hüc-
relerde protein sentezini artırır, hücre bölünmesini uyararak büyümeyi hızlandırır. Yağ ve karbonhidrat metabolizmasını
düzenler. Yağ yıkımını artırıp glikoz kullanımını azaltarak enerji kaynağı olarak yağların kullanımını sağlar. Büyüme çağın-
da aşırı salgılanması devliğe (gigantizm), az salgılanması hipofiz cüceliğine (pitüiter dwarfizm) neden olur.
Büyüme çağından sonra ergin bireylerde bu hormonun aşırı salgılanması el, ayak ve yüz kemiklerinde anormal büyümeye
(akromegali) neden olur.
24 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT