Page 46 - Konu Özetleri AYT Sosyoloji

TOPLUMSAL TABAKALAŞMA - TOPLUMSAL HAREKETLİLİK

TÜRK TOPLUMUNDA TOPLUMSAL TABAKALAŞMA
Genel olarak değerlendirildiğinde, Türkiye’de tarihsel süreçte toplumsal tabakalaşmada belirleyici olan unsurun özgür ve
köle ayrımı, kastlar, feodalite ve zümreler, işçi ve işveren ayrımına dayalı sınıf keskinliği olduğu söylenemez. Osmanlı Dev-
leti de kendisinden önceki Türk devletleri gibi aynı toplumsal tabakalaşmayı benimseyerek Müslüman gayrimüslim ayrımı
yapmaksızın halkı yönetici sınıf ve reaya olmak üzere ikiye ayırmıştır. 1960 sonrasında sanayileşme hamleleri ile modern/
endüstriyel toplumlarda olduğu gibi gelişmekte olan Türkiye’nin de açık toplum yapısına doğru evrildiği, yani toplumsal
tabakalar arasındaki hareketliliğin kapalı toplumlardan daha yüksek düzeyde gerçekleştiği söylenebilir.

TÜRKİYE’DE TABAKALAŞMA
“Türkiye Cumhuriyeti halkını ayrı ayrı sınıflardan oluşmuş değil fakat kişisel ve sosyal hayat için iş bölümü itibariyle çeşitli
mesleklere ayrılmış bir toplum olarak görmek esas prensiplerimizdendi.” Mustafa Kemal Atatürk
Günümüz Türkiye’sinde açık sınıf tabakalaşması görülür. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Osmanlı toplumuna özgü tabaka-
laşma sistemi yerini açık sınıf tabakalaşmasına bırakmıştır. Cumhuriyetle başlayan sanayileşme hareketi sosyal sınıflara
zemin hazırlamıştır. Cumhuriyet kurulurken keskin bir tabakalaşma ve tabakalar arasında rekabet yerine iş bölümü ve
bütünleşme hedeflenmiştir. Ancak 1950 yılından itibaren sermaye birikiminin artması, köyden kente göç vb. faktörler alt,
orta ve üst tabakaları belirgin hâle getirmiştir.

KÜRESEL TABAKALAŞMA
Küresel tabakalaşma kavramı, dünya genelinde ülkeler ve bireyler arasındaki eşitsizlikleri ifade etmek için kullanılır. Kü-
resel eşitsizlikler; beslenme düzeyi, sağlık hizmeti, eğitim olanağı, genel ağa ve temiz su kaynaklarına erişim gibi birçok
alanda yaşanmaktadır.

TOPLUMSAL HAREKETLİLİK
Bireylerin tabakalar arasında veya aynı tabaka içinde yer değiştirmesine toplumsal hareketlilik denir. Toplumsal hare-
ketliliğin dikey ve yatay hareketlilik olmak üzere iki türü vardır. Dikey hareketlilik, bireyin bir toplumsal tabakadan
diğerine yükselmesi ya da düşmesidir. Gelir ve statü durumunda önemli bir değişiklik yaşanır. Bir bakkalın işlerini
büyüterek bir market zinciri sahibi olması yukarı doğru dikey hareketliliğe örnektir. İflas eden bir iş insanının başka bir iş
yerinde ücretli olarak çalışmaya başlaması ise aşağı doğru dikey hareketliliğe örnektir. Yatay hareketlilik, bireyin
statüsünde, gelir duru-munda, saygınlığında, hayat tarzında önemli değişiklikler olmaksızın iş, meslek ya da coğrafi
konumda gerçekleşen deği-şikliklerdir. Bir öğretmenin başka bir okula tayin olması, bir yargıcın emekli olup avukatlığa
başlaması, bir esnafın bakkalını kapatıp manav açması yatay hareketlilik örnekleridir.
Bunların dışındaki iki hareketlilik türü, kuşaklar arası ve kuşak içi hareketliliktir. Kuşaklar arası hareketlilik, ebeveynlerin
tabakalaşma sistemindeki yeri ile çocuklarının yeri arasındaki farktır. Tabakalaşma sisteminde ebeveyninden daha üst
konumlara yükselmiş çocuklar, yukarıya doğru kuşaklar arası hareketlilik göstermiş olurlar. Daha alt konumlara düşenler
ise aşağı doğru kuşaklar arası hareketlilik göstermiş demektir. Kuşak içi hareketlilik ise bir kişinin hayatı boyunca taba-
kalar arasında aşağıya ve yukarıya doğru hareketini göstermektedir. Buraya kadar bahsedilen hareketlilik türleri bireysel
hareketlilikle ilgilidir. Bir diğer hareketlilik tipi olan yapısal hareketlilik ise toplumsal yapıda meydana gelen değişmelerin
bireylerin tabakalaşma sistemi içindeki konumlarını etkilemesi olarak betimlenir. Örneğin siyasi ve ekonomik sistem deği-
şiklikleri, savaş, devrim gibi büyük çaplı değişiklikler, bireylerin tabakalarında değişikliklere yol açabilir.

46 MEBİ KONU ÖZETLERİ SOSYOLOJİ - AYT