Page 75 - Konu Özetleri TYT Coğrafya

TÜRKİYE’DE ANA YER ŞEKİLLERİ, İÇ VE DIŞ KUVVETLER

Türkiye'de Çözünebilen Kayaçlarda Oluşan Yer Şekilleri (Karstik Şekiller)
Türkiye'de kireç taşı (kalker), kaya tuzu ve alçı taşından (jips) oluşan karstik araziler geniş yer kaplar. Karstik arazilerin
büyük kısmı Toros Dağları, Güneybatı Anadolu ve Orta Anadolu'da yer alır.
Karstik Aşındırma Şekilleri
Lapyalar, Orta Toroslar'daki Gidengelmez, Aladağ ve Bolkar Dağları'nda yaygındır. Göller yöresi, Karaman'ın güneyi,
Geyik Dağları, Bolkar ve Aladağlar'da çok sayıda dolin, dolinlerin birleşmesiyle de uvalalar oluşmuştur.
Batı Toroslar'da kireç taşlarının çözünmesiyle oluşmuş çok sayıda polye vardır. Korkuteli, Kestel, Tefenni, Çeltikçi, Elmalı,
Gölhisar, Acıpayam, Muğla, Suğla polyeleri başlıca örnekleridir.
Konya Ovası ve Obruk Platosu'nda Kızören, Timraş, Kuru Obruk, Meyil ve Çıralı Obrukları ile Silifke'nin doğusundaki
Cennet ve Cehennem Obruğu Türkiye'de en dikkat çeken obruklardır.
Karstik arazilerimizde yer altına inen sular çok sayıda tünel ve mağara oluşturmuştur. Antalya'da Karain, Alanya'da Dim
ve Damlataş, Burdur'da İnsuyu, Denizli'de Kaklık, Mersin'de Narlıkuyu mağaraları başlıca mağara örnekleridir. Ayrıca
Türkiye'de; akarsuların karstik arazide oluşturduğu kanyon vadiler, yüzey sularını yer altına indiren düdenler, yer altı
akarsuları, kör vadiler ve yer köprü ismi verilen doğal köprüler de bulunmaktadır.
Türkiye'de Karstik Biriktirme Şekilleri
Türkiye'deki karstik mağaralarda çok sayıda sarkıt, dikit ve sütun oluşumu vardır. Türkiye'de travertenlerin en güzel
örneği Denizli Pamukkale’dedir.
Türkiye'de Buzulların Oluşturduğu Yer Şekilleri
Kalıcı kar sınırı Türkiye'de 3.200-4.000 m arasında
değişir ve genel olarak iç kesimlerde daha yüksektir.
Süphan, Erciyes, Kaçkar, Buzul, Aladağ ve Sat dağla-
rının yükseklerinde sirk ve vadi buzulları; Ağrı Dağı
üzerinde ise büyük bir takke buzulu vardır. Türki-
ye'de buzullaşmanın etkili olduğu dağların yüksek ke-
simlerinde çok sayıda sirk, buzul vadisi ve morene
rastlanır.
Türkiye'de Rüzgârların Oluşturduğu Yer Şekilleri
Türkiye'de rüzgârlar yağışın az, bitki örtüsünün
zayıf olduğu alanlarda yer şekilleri oluşumunda
etkili olmuştur. Bu nedenle Tuz Gölü'nün güneyi,
Güneydoğu Anadolu'nun orta ve güney kesimlerinde
şahit kaya, mantar kaya ve tafoni oluşumları Sirk ve moren (Uludağ-Bursa)
görülmektedir. Konya-Karapınar ve Iğdır Yöresi'nde
kumul oluşumları da görülür.
Türkiye'de Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri ve Kıyı Tipleri
Türkiye'nin üç tarafı denizlerle çevrilidir ve yer şekillerinin uzanış doğrultularına bağlı olarak Türkiye'de farklı kıyı tipleri
görülür. Kıta sahanlığının dar olduğu kıyılarda dalga aşındırma şekilleri, kıta sahanlığının geniş olduğu kıyılarda ise dalga
biriktirme şekilleri daha yaygındır.
Boyuna kıyı tipinin görüldüğü Karadeniz'in doğu ve batı kıyılarında, Marmara'nın kuzey kıyıları ve Akdeniz kıyılarında
falezler yaygındır.
Enine kıyı tipi görülen Ege kıyıları çok girintili çıkıntılıdır. Kıyı setleri, kıyı oku ve kordonları ile lagün oluşumları
yaygındır. İstanbul'da Büyükçekmece ve Küçükçekmece ile Fethiye Ölüdeniz lagünleri bunun tipik örnekleridir.
Teke ve Taşeli Platosu'nun karstik kayaçlar bulunan kıyılarında mağara, doğal köprü vb. yer şekillerinin oluştuğu kalanklı
kıyılar görülür.
Eski akarsu vadilerinin deniz altında kalmasıyla oluşan İstanbul ve Çanakkale boğazları da ria kıyı tipine örnektir. Akdeniz
kıyılarında Kaş-Finike arasında dalmaçya kıyı tipi örnekleri görülür.
Sığ kıyılarda tombolo (saplı ada) oluşumları da görülür. Güney Marmara kıyılarındaki Kapıdağ ve Sinop yarımadaları
tombolo oluşumlarına örnektir.
Ege ve Güney Marmara kıyıları boyunca kumsal (plaj) oluşumları da çok yaygındır.
Türkiye'de Kütle Hareketleri
Türkiye arazisinin genellikle engebeli ve eğimli olması, ilkbaharda artan sağanak yağışlar ve kar erimeleri sık sık kütle
hareketleri oluşmasına sebep olur. Karadeniz kıyı kuşağındaki dağlık alanların yamaçları, Türkiye'de kütle hareketlerinin
en sık yaşandığı yerlerdir. Bu olaylar sonucunda Trabzon'daki Sera Gölü ve Uzungöl, Erzurum’da Tortum Gölü gibi
birçok heyelan set gölü oluşmuştur.
COĞRAFYA - TYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 75