Page 181 - Öğretim Programı Okuryazarlığı Öğretmen Rehber Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 9 16
EK 3: Tarih 9 (9.1.3.- Çözümleme) Ders Planı Örneği Öğretim Programı Okuryazarlığı
1. ÜNİTE > Tarih ve Zaman Kazanım 9.1.3: Zamanı anlama ve anlamlandırmaya yönelik farklı yaklaşımları analiz eder.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Tarihsel Kavrama Becerisi
Etkinlik İsmi TARİHTE TAKVİM 20 dk.
Süre: 15 dk. Tarihsel süreç içerisinde farklı takvimlerin kullanılma gerekçelerini açıklayabilme. Bireysel
Amacı
Yönerge Verilen metni dikkate alarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

Her uygarlık takvimini oluştururken kendileri için önemli saydıkları bir günü başlangıç kabul et-
miştir. Musevilerde ilk yaradılış günü (MÖ 3760), Yunanlarda ilk olimpiyatlar (MÖ 776), Romalı-
larda Roma’nın kuruluşu (MÖ 753), Hristiyanlarda Hz. İsa’nın doğumu (0), Müslümanlarda hicret
(MS 622) başlangıç olarak alınmıştır. Başlangıç tarihlerindeki bu farklılıklar ile temel aldıkları ay
veya güneş yıllarına göre takvim sistemleri birbirinden ayrılır. Türklerde takvim kullanma her
on iki yıla bir hayvanın adı verilerek oluşturulan “on iki hayvanlı Türk takvimi” ile başlamıştır.
Güneş yılının temel alındığı bu takvimde bir yıl 365 gün 5 saat olarak hesaplanmakta ve on iki
yılda bir devretmektedir. Türklerin İslamiyet’i kabul ettikten sonra kullandıkları takvim “hicrî
takvim”dir. Bu takvimde Hazreti Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicret olayının gerçekleş-
tiği 622 senesi başlangıç olarak kabul edilmektedir. İlk kez Hz. Ömer Dönemi’nde kullanılmaya
başlayan ay yılı esaslı takvimde 1 ay 29,530588 gündür. Ancak kesirli gün olamayacağı için bazı
aylar 29, bazı aylar 30 gün çekmektedir. Türklerin kullandığı bir diğer takvim Büyük Selçuklu
Sultanı Celâleddin Melikşah’ın isteğiyle onun adına Ömer Hayyam’ın hazırladığı “Celâlî takvi-
mi”dir. Başlangıcı 1079 olarak kabul edilen takvim güneş yılını esas alarak düzenlenmiştir. Bir
yıl 365 gün 5 saat 49 dakika ve 15 saniye 48 salisedir. Osmanlı Devleti’nde mali işlerde Avrupa ile
uyum sağlanabilmesi amacıyla “Rumî takvim” adı verilen yeni bir sistem geliştirilmiştir. Sadece
5-DEĞERLENDİRME 1.ÜNİTE > Tarih ve Zaman Kazanım 9.1.3: Zamanı anlama ve anlamlandırmaya yönelik farklı yaklaşımları analiz eder. 20 dk.
ekonomik işlerin yürütülmesinde kullanılan bu takvimde 1677 yılının Mart ayı başlangıç kabul
17
Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 9
edilmiştir. Güneş yılı esasına dayalı geliştirilen takvim 365 gün 6 saat olarak hesaplanmıştır. Tür-
kiye Cumhuriyeti’nde 1 Ocak 1926’ dan itibaren “miladî takvim” kullanılmaktadır. Hz. İsa’nın
Alan Becerileri: Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
doğumunu başlangıç kabul eden miladi takvimi Mısırlılar bulmuş, Yunan ve Romalılar geliştir-
miş, İyon ve Yunanlar Batı’ya aktarmışlardır. Güneş yılı esaslı bu takvimde yıl 365 gün 6 saattir.
Etkinlik İsmi
TÜRKLERİN ZAMAN ÖLÇERLERİ
Bireysel
Amacı
Türklerin kullandığı takvimleri analiz edebilme.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/49054
(Kaynaktan düzenlenerek alınmıştır.)
Verilen görseller ve açıklamalardan yola çıkarak soruları cevaplayınız.
Yönerge
1. Verilen metni değerlendirerek aşağıdaki ifadelerin hangi takvime ait olduğunu örnekteki gibi
12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ
kutucuklara yazınız.
Eski Türklerde zamanın hesaplanması işi doğal olarak
Bozkır kültürünün izlerini taşımakta idi. Eski Türk takvi-
4. Ekonomik işle-
3. Türklerin mi, her biri bir hayvan adı ile anılan “12 yıllık” devre esası-
On İki Hayvanlı
rin yürütülme-
1. Başlangıcı 2. Ömer Hayyam kullandığı ilk na dayanıyordu. Yılların adları şöyle idi: 1. Sıçkan (fare), 2.
3
hicrettir. hazırlamıştır. sinde kullanıl- Türk Takvimi
takvimdir. Ud (sığır, öküz), 3. Pars, 4. Tabışkan (tavşan), 5. Lu (ejder),
mıştır.
6. Yılan, 7. Yunt (at), 8. Koy (koyun), 9. Biçin (maymun),
6. Her yıl bir 8. Büyük Selçuk- Hicrî Takvim
5. Güneş yılı hayvan adı ile 7. Ay yılını esas Takagu (tavuk), 11. İt (köpek), 12. Tonguz (domuz).
10.
lu Devleti’nde
esaslıdır. adlandırılmıştır. almaktadır. Bir yılda 12 ay vardı. Aylar birinç (birinci) ay, ikinç ay,
kullanılmıştır.
üçünç ay vb. diye adlandırılmıştı. Yıl 365 gün 5 küsur saat,
Celâlî Takvim
12. Hz. Ömer
9. 1926 yılından 10. Sultan 11. Mart ayını Dönemi’nde
yılbaşı 22 Aralık idi. Başlangıcının çok eski olduğu düşü-
itibaren kullanıl- Melikşah adına başlangıç olarak kullanılmaya
nülen 12 hayvanlı Türk takviminin Kök-Türkler zamanın-
düzenlenmiştir.
15 maktadır. TARİH 9 almıştır. da Güneş yılına çevrildiği anlaşılmaktadır. Çinlilerle ortak
başlanmıştır.
Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
Rumî Takvim
16. Türklerin
13. Osmanlı olmasına rağmen bu takvimin hayvanlarla yakın ilgisi se-
15. Mısırlılar
İslamiyet’i ka-
1. ÜNİTE > Tarih ve Zaman Kazanım 9.1.3: Zamanı anlama ve anlamlandırmaya yönelik farklı yaklaşımları analiz eder.
bebiyle ve esasta bu durum da Çin geleneğine aykırı düş-
Devleti Döne-
14. 365 gün 5
Genel Beceriler: Yaratıcı Düşünme Becerisi tarafından bu- bulünden sonra
Görsel : 12 hayvanlı Türk takviminde yıllar Alan Becerileri: Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi
mi’nde oluşturul- saattir. tüğünden Türk kökene dayanması kuvvetle muhtemeldir.
Miladî Takvim
muştur.
Etkinlik İsmi lunmuştur. kullanılmaya 20 dk.
BENİM TAKVİMİM
başlanmıştır.
https://www.academia.edu/4754932/Turk_Milli_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC_-_%C4%B0bra-
Amacı Yeni bir takvim tasarlayabilme. Bireysel
him_Kafeso%C4%9Flu (Kaynaktan düzenlenerek alınmıştır.)
31
1. Yönerge Metinden yola çıkarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.
CELÂLÎ TAKVİMİ
ZAMAN ARALIĞI ADI Sultan Melikşah’ın lakabı olan Celâlüddevle’den dolayı
bu adı alan takvim ayrıca Melikî olarak da adlandırılır.
21 Mart-20 Nisan
Roma Takvimi Ferverdîn Başlangıç günü 9 Ramazan 471 Cuma’ dır (15 Mart 1079, Öğrenci bu çalışma ile duygu
21 Nisan-21 Mayıs Ordibihişt ve düşüncelerini yazılı biçim
Greenwich zamanına göre 21 Mart).
Roma kronolojisi, kentin kuruluşunun temel alındığı geleneksel tarihe dayanır. MÖ 750 yılı
22 Mayıs-21 Haziran
Hordâd
uzun süre takvim başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Sonraki bütün tarihler kentin kuruluşundan ve formlarda, amaca ve hedef
Selçuklu idaresinde yer alan bugünkü İran’da kullanılan
Tîr
22 Haziran-22 Temmuz
itibaren hesaplanmıştır. Roma’da yılın tarihinden farklı olarak o yılın konsülünün adına bağlı
başka bir sistem de Mordâd Yezdicerd takvimi, eski Mısır takviminden alınma, her kitleye uygun olarak ifade ede-
23 Temmuz-22 Ağustos kullanılmıştır. Mevcut takvimin işlemez hâle geldiğini fark eden Sezar
biri otuzar gün çektirilen on iki ay, artı beş gün ekleme-
olmuştur. Eski Roma yılı 10 aya bölünmüş 304 günden ibarettir. Fazladan Janiarius ve Februarius,
23 Ağustos-22 Eylül
Şehrîver
li, toplam 365 tam günlü bir takvimdi. Selçuklu Sultanı
geçici önlem olarak türetilmiştir. Sezar’ın üçüncü konsüllüğü ve Augustus Dönemi’nde yapılan rek iletişim becerisini geliştirir.
23 Eylül-22 Ekim
Mihr
düzenlemelerle 365 1/4 günlük Julian yılı uygulamaya konulmuş ve takvim 1582 yılına kadar Ayrıca bilimsel fikirleri ifade
Celâleddin Melikşah’ın takvimin düzeltilmesi yolundaki
yürürlükte kalmıştır. Âbân emri üzerine Ömer Hayyam’ın başkanlığında bir kurul
23 Ekim-22 Kasım
23 Kasım-21 Aralık
Âzer
oluşturuldu. Kurul Yezdicerd ve İskender takvimlerini
Norman DAVİES, Avrupa Tarihi, İmge Kitabevi, s. 176-177 edebilmek için yazı dilini, uygun
22 Aralık-20 Ocak
Hicrî Takvim Dey inceledikten sonra bunları düzeltmek yerine yeni bir tak- terminolojiyi, modelleri, simü-
vim düzenlemeye karar verdi ve sonuç olarak Celâlî tak-
Behmen
21 Ocak-19 Şubat
Peygamberimiz Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini başlangıç kabul eden ve Ay’ın lasyonları, metaforları ve sem-
vimi ortaya çıktı.
20 Şubat-20 Mart
İsfend
Dünya çevresinde dolanımını esas alan bir takvim sistemidir. Bir yıl 354 gündür ve on iki aydan
oluşur. Kameri aylara göre ilk defa tarihi başlatan Halife Hz. Ömer’dir. Hz. Ömer zamanında
Tablo 1: Güneş yılı esaslı Celâlî takviminde ay adları bolleri etkin bir şekilde kullanır.
Farsça, yılbaşı 21 Mart’tır. Bir Türk takvimi olduğu
(hicrî 17) alınan bir kararla hicretin olduğu sene hicrî takvimin başlangıcı olarak kabul edilmiştir.
yılbaşı olarak Nevruz’un kabul edilmesinden anlaşıl- Takvimi hazırlarken öz denetim
Hicrî takvim, Osmanlı Devleti’nde de kullanılmış ancak mart ayını yılbaşı kabul eden bir mali
maktadır. https://islamansiklopedisi.org.tr/celali-takvimi kök değerini gerçekleştirir.
takvim de XVII. yüzyılın son çeyreğinde kullanılmaya başlamıştır.
(Kaynaktan düzenlenerek alınmıştır.)
Yavuz UNAT, İslâmda ve Türklerde Zaman ve Takvim, Acedemia.edu.
33
Öğrendiğiniz “zaman” ve “takvim” kavramının özelliklerini içeren ve kişisel hayatınızı kapsayan bir takvimi aşağıda-
ki boşluğa, “başlangıç tarihi, özellikleri ve ismini” belirleyerek tasarlayınız. Çalışmanızı ekte verilen Öz Değerlen-
1. Size göre takvimlerin oluşturulmasında geçerli olan ilkeler nelerdir?
dirme Formu ile değerlendiriniz.

179 179
2. Zamanın ölçülmesi yaşantınızı nasıl etkilemektedir? Açıklayınız.
3. Takvimlerdeki temel özellikleri (başlangıç, yıl, gün başlangıcı vb.) göz önüne alarak ya da kendi
ölçütlerinize göre özgün bir takvim tasarlayınız.
30
Hazırlayan: Savaş KELEŞ