Page 187 - Öğretim Programı Okuryazarlığı Öğretmen Rehber Kitabı

EK 3: Tarih 9 (9.6.4.- Değerlendirme) Ders Planı Örneği Öğretim Programı Okuryazarlığı

Süre: 40 dk.
Bilgi Notlarım
Oğuzlar X. Yüzyıl başlarında bulundukları coğrafya sebebiyle Müslüman gruplarla iyi ilişkiler kurmuş ve bu doğrultuda
Oğuzlar arasında İslamiyet yayılmaya başlamıştır. Başlarda Müslüman olan oğuzları diğerlerinden ayırmak için Müs-
lüman olan oğuzlara Türkmen adı verilmiş zamanla Türkmen sözcüğü Oğuz sözcüğü yerine kullanılmıştır. Oğuzlar,
Gazneli Devleti’ni 1040 yılında Dandanakan Savaşıyla yenilgiye uğratarak Tuğrul Bey önderliğinde Selçuklu Devleti’ni
kurmuşlardır. Henüz devlet kurulmadan önce Çağrı Bey'in 1015-1021 yılları arasında Anadolu’ya keşif seferleri düzen-
lemesiyle; bölge hakkında bilgi sahibi olan Tuğrul Bey, aralarında şehzadelerin de bulunduğu Türkmen komutanları
Anadolu’nun fethi için görevlendirmiştir. Bu seferler neticesinde Selçuklu Devleti ile Gürcü-Bizans kuvvetleri arasın-
da 1048 yılında yapılan Pasinler Savaşı'nı Selçuklular kazanmıştır. Mısır’da egemen olan Fâtımîler ve Bağdat’ta bulu-
nan Büveyhoğullarının Abbasilere yönelik yıkıcı faaliyetleri nedeniyle Abbasi halifesi, Tuğrul Bey’den yardım istemiş,
bu yardım talebi üzerine Tuğrul Bey 1055’te Bağdat üzerine sefer düzenleyerek Büveyhoğullarının varlığına son ver-
miştir. Abbasi halifesi İslamiyet’e hizmetlerinden dolayı Tuğrul Bey’e “Batı ve Doğunun Sultanı” anlamına gelen iki taç
giydirmiş ve Müslümanların yüksek hükümdarı unvanını vermiştir. Böylelikle Tuğrul Bey İslam âleminin lideri komuna
gelmiştir. Tuğrul Bey’in ölümüyle 1063 yılında Alp Arslan Selçuklu tahtına geçmiştir. Tuğrul Bey’in Batı siyasetini de-
vam ettiren Sultan Alp Arslan 1064 yılında Ani Kalesini fethetmiş, 1071 yılında ise Bizans İmparatorluğu ile Malazgirt
Savaşı yapılmıştır. Malazgirt Savaşı'nda hem Alp Arslan’ın Turan taktiğini başarıyla uygulaması hem de Bizans ordu-
sundaki Türk asıllı askerlerin Selçuklu saflarına geçmesiyle, Selçuklular büyük bir zafer kazanarak Anadolu’nun ka-
pılarını Türklere açmışlardır. Malazgirt zaferi nedeniyle Abbasi halifesi Alp Arslan’a “İslam ülkelerinin sultanı” unvanını
vermiştir. Malazgirt zaferinden sonra Karahanlılar üzerine sefer düzenleyen Alp Arslan, teslim olan Barzam Kalesi ko-
3-AÇIKLAMA mutanı tarafından yaralanarak şehit olmuştur. Sultan Alp Arslan’dan sonra Selçuklu tahtına geçen Melikşah, Selçuklu

sınırlarına saldıran Gazneliler ve Karahanlılar üzerine sefere çıkarak her iki devleti de anlaşmaya zorlamıştır. Selçuk-
lulara en parlak dönemini yaşatan Sultan Melikşah Dönemi'nde ülkenin sınırları batıda ve doğuda genişlemiş, Batı ve
Doğu Karahanlı Devletleri hakimiyet altına alınmıştır. Melikşah döneminde İslam dünyası içerisinde yıkıcı faaliyet-
lerde bulunan Bâtınîlerle mücadele edilmiştir. Melikşah döneminde ülkenin sınırları Kaşgar’dan Marmara Denizi’ne,
Kafkaslardan Yemen ve Aden’e kadar uzanmaktaydı. Melikşah’ın 1092 yılında ölümü üzerine taht kavgaları yaşanmış,
yaşanan taht kavgaları Selçukluların zayıflamasına neden olmuştur. Sultan Berkyaruk döneminde Haçlı seferleri baş-
lamış, Berkyaruk’un görevlendirdiği Musul emiri Haçlılarla yaptığı savaşı kaybetmiştir. Berkyaruk’un kardeşi Mehmet
Tapar’ın 1099’da isyan etmesiyle, kardeşler arasında meydana gelen savaşlarla Büyük Selçuklu Devleti Azerbaycan
sınır olmak üzere ikiye bölünmüştür. 1104 yılında Berkyaruk’un ölmesiyle 1105 yılında Mehmet Tapar Selçuklu tahtını
ele geçirmiştir. Mehmet Tapar döneminde Suriye ve çevresinde Haçlılarla mücadele edilmiş, Bâtınî tehdidine karşı
önlemler alınmış, seferler düzenlenmiştir. Mehmet Tapar’ın 1118’de ölümü üzerine kardeşi Sencer tahtı ele geçirerek
devleti yeniden düzenlemiş, Gaznelilere ve Karahanlılara karşı yeniden hakimiyet sağlamıştır. Karahitaylarla 1141’de
yapılan Katvan Savaşı’nın kaybedilmesiyle Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girmiştir. Selçuklu ülkesinde yaşayan ve
vergi vermek istemeyen Oğuzlarla 1153 yılında Belh’te yapılan savaşı kaybeden Sultan Sencer, Oğuzlara esir düşmüş-
tür. 1156 yılında esaretten kurtulan Sultan Sencer’in 1157 yılında ölmesiyle Büyük Selçuklu devleti yıkılmıştır.

1. Etkinlik
Öğrencilere aşağıdaki sorular yöneltilerek konu hakkındaki düşüncelerini belirtmeleri istenir.
1. Oğuzlar kimdir?
2. Büyük Selçuklu Devleti’nin fetih politikası hakkında bilgi veriniz.
3. Abbasi halifesinin Tuğrul Bey’e “Batı ve Doğunun sultanı”, Sultan Alp Aslan’a “İslam ülkelerinin sultanı” un-
vanlarını vermesi, Abbasi halifesi açısından olumsuz bir sonuç doğurabilir mi? Gerekçeleriyle yazınız.

Konunun anlaşılıp anlaşılmadığı belirlenmek istenmiştir.

Soru-cevap tekniği kullanılarak varsa eksik ve yanlış öğrenmeler tespit edilerek öğretmen tarafından anında dönüt
verilmesi ve öğrenme eksikliklerinin giderilmesi amaçlanmıştır.
Öğrencilerden İslam dünyasının siyasi liderliğinin Büyük Selçuklu Devleti’ne geçmesiyle Abbasi halifesinin siyasi otori-
tesinin bozulabileceği yönünde çıkarımlarda bulunmaları beklenmektedir. Bu soruya verilen yanıtlarla tarihsel analiz
ve yorum becerilerinin geliştirilmesi beklenmektedir.
185 185