Page 195 - Felsefe - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü FELSEFE 10

50. Etkinlik: Kanıt 53. Etkinlik: Başkasının Biçtiği Elbiseye Girmek
a. İnsanın başkaları icin yaşaması gerektiğini savunan, insanın
a. Mobil telefonu düşürmüş olduğum, telefonumun artık eskidiği başkasının onayını dikkate almasını isteyen, bağımlı ilişkiler
ve kardeşimin ayarlarını bozmuş olabileceği gibi olasılıkları kurmaya teşvik eden, kişinin içsel kaynaklarını zayıflatan,
düşünürüm. davranışlarında kişisel ihtiyaçlarını gözetmesini yasaklayan yal-
b. Düştüğünü ve kardeşimin telefonla oynadığını görmüş olmama nızca karşı tarafın çıkarının gözetildiği, insanı fedakar olmaya
bir kanıttır. Eskidiği için bu durumla karşılaşmam ise teknoloji zorlayan ve onu sömüren bir anlayış ve öğreti kastedilmektedir.
üreten şirketlerin planlı eskitme stratejileridir. b. İnsanın sırf kendi çıkarını gözeterek saf ve ilkel biçimde bencil-
ce hareket etmesi doğru değildir. Yine de varlığını ve benliğini
c. Mobil telefon elektronik bir cihaz olduğu için zarar görmüş koruyabilecek, sürdürebilecek kadar kendini düşünmelidir,
olabilir. bencil hareket etmeye hakkı vardır. İnsan eylemlerinde moti-
ç. Ekran açılmadığı için tamire götürürüm. vasyonunu mutluluk ve yeteneklerinden almalı, kişisel alanı
olmalı ve onları kamusal alandan koruyabilecek ve başkalarıyla
d. Neden çalışmadığını anlamaya çalışırım. ilişkisinde kendi benliğine sadık kalabilecek kadar bencil olma-
lıdır.
e. 1. Problemin belirlenmesi (düşme ve ekranın açılmaması)
2. Problemle ilgili gözlem yapma ve veriler toplama (Ekran İnsan, toplum içinde yaşar ve başkalarıyla ilişkilerinde onları
açılmıyor.) gözetir. İnsanlara yardım ve fedakarlıkta bulunabilir. İnsanın
3. Hipotezler kurma (Telefon düştüğü için zarar görmüş olabi- başkalarıyla ilişkilerinde yalnızca karşı tarafı düşünme eğili-
lir.) minde olmamalıdır. Kendi isteklerini gözetmeden tek taraflı
4. Deneyler tasarlayıp hipoteze dayalı tahminlerde bulunma fedakarlık yaparak sömürülecek kadar ileriye gitmemelidir.
(Elektronikten anlayan birine telefonu gösteririm.)
5. Kontrollü deneyler yapma (Tamir sonuçlarına göre ekranın İnsanın saf çıkarına veya sadece başkasının yararına göre dav-
zarar gördüğü tespit edilir.) ranması sakıncalı durumlar doğurur. Onlar arasında dengeli
6. Verilerden sonuç çıkartma (Telefonun yere düşmesi ekrana bir yol izlenmelidir.
zarar verir.) c. Her insanın ilgisi, mutlu olacağı ve faydasına olacak şeyler fark-
7. Teori ve yasa (Elektronik cihazların ekranları düşmekten lı olacaktır. Bunlar insanın özel alanına girdiği için kamulaştırı-
etkilenir.)
lıp herkes için makbul geçerli hâle getirilemez.
52. Etkinlik: Etik İkilem
Ayn Rand’ın görüşleri evrensel ahlak yasasını kabul etmeyen
a. Felsefede “iyi” ve “kötü” davranışı sonuçlarına göre değerlen- egoizme (bencillik) karşılık gelir, onun ahlak yasasını evrensel
direnler (pragmatist filozoflar) beş kişinin ölmesindense bir olarak değerlendiren görüşlerle yakınlığı yoktur. Temel iddiası
kişinin ölmesini ahlaklı görürler. Tramvay sorunu bu anlayışı ahlaki ilkenin kişisel olduğudur. Ayrıca insanın ilkel biçimde
temellendirmek için tasarlanmıştır. Birçok insanın ölmemesi saf çıkarına göre değil çıkarını ılımlı ve rasyonel ölçüde hesaba
için uçağı tenha bir yere düşüren pilotun etik davrandığı söyle- katarak hareket etmesi gerektiği yönündedir. Bu görüşleri ilkel
nebilir. bir egoizm içermeyip akılcı bir egoizme karşılık gelir.
b. Pragmatik anlayış savunulduğunda söz konusu davranış etik 54. Etkinlik: Olağanüstü Durumlarda Etik İlkeler ve Ahlaki Seçimler
olarak nitelendirilebilir. Sonuçta beş kişiyi kurtarmıştır. Ancak
ölümüne neden olduğu kişiyle arasında düşmanlık olması prag- a. Ahlaki seçimler kişilerin özgür iradelerinin bir sonucu olarak
matik anlayışın değerlendirmesini gölgede bırakır. Pragmatik ortaya çıkar ve bu anlamda doktorların seçimleri ahlaki seçim-
anlayışa “Eğer düşmanlık yerine sevgi söz konusu olsaydı ne ler değildir denilebileceği gibi sonuçları kesin olmayan her seçi-
yapılması gerekirdi?” sorusu yöneltilebilir. Davranışta görelilik min ahlaki bir seçim olduğu da iddia edilebilir. Bu iki görüşün
olması sorun yaratmaktadır. Dolayısıyla burada başka bir yanı sıra ahlak felsefesinde bu duruma yönelik farklı cevaplar da
felsefe görüşü öne çıkar. Kant’a göre davranışın sonucuna değil türetilebilir.
davranışı yapanın niyetine bakmak gerekir.
c. Toplam faydayı ve mutluluğu hedeflemesinin olumlu ancak b. Yazılarda ortak olarak ele alınan “olağanüstü zamanlar”da bazı
etik ilkelerin askıya alınabileceği ya da bu istisnai dönemlerin
tüm olasılıkları hesaplamanın zor ve göreceli olması nedeniyle kendine özgü etik ilkeler oluşturabileceği söylenebilir.
toplumsal düzeni bozacağı ihtimali olumsuz olarak değerlendi-
rilebilir. c. Bireylerin özgür iradeleri ile hareket edip etmedikleri ahlak
felsefesinin önemli problemlerinden birini oluşturmaktadır.
ç. Örnek olarak “Gemi kazasında gemiyi en son kaptanın terk
etmesi etik midir?” veya “Organ nakli bekleyen beş kişinin Özgür irade olsun ya da olmasın insanın seçim ve eylemlerinde
kurtulması adına beşiyle de organları uyumlu olan bir kişinin birey ve devletlerin etkisi olduğu birçok düşünür tarafından
öldürülmesi etik midir?” soruları verilebilir. dile getirilmektedir. Örneğin “İnsan özgürlüğe mahkumdur.”
diyen Sartre, aynı zamanda “Öteki cehennemimdir.” demekte-
dir. Bireylerin ne tür seçimlerinde toplum ve devletlerin daha
etkili olduğu ise farklı bakış açılarına göre değişebilmektedir.
ç. Kant’ın ödev ahlakı olarak isimlendirilen ahlak anlayışı her ko-
şulda temel ilkeye göre davranılmasını öngörür. Başka bir de-
yişle bir doktorun çok yaşlı ve ağır durumda olan hasta ile genç
ve daha az riskli hasta arasındaki seçimi, “Hastalar arasında
ayrım yapılmaması gerekir.” ilkesi açısından değerlendirilirse
hasta seçimini yaşlı olan hasta lehine belirlemesi beklenebilir.
Bentham açısından “çoğunluğun yararı” ilkesi doğrultusunda
Kant için verilen örnekte genç olan hastanın seçilmesi gerekir.
Çünkü bir yandan üretime dolayısıyla hayatın devam edebil-
mesine bir yandan da toplumun devamı konusundaki rolüne
bakarak genç birey seçilmelidir, denebilir.

193