Page 773 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10

CEVAP ANAHTARLARI
2. a) Mizahi bir üslup kullanılarak halkın ilgisi çekilmiş. Kısa ve • “Yazın kasabanın boğucu sıcağından kaçanlar gelirler, çadır
anlaşılır cümleler kurulmuş. Bireysel değil sosyal bir konu kurarak gölgesinde serin günler geçirirlerdi.” Bu cümlede sıralı
üzerinde durulmuş. cümleleri ayırmak için kullanılmıştır.
b) Eserlerinin basım ve yayımı engellenmiş olabilir. Cezalandırıl- • “Tam ortasında minimini bir kaynak yaz kış artıp azalmı-
mış (sürgün, hapis vb.) olabilirler. Bu anlayışı benimsemeyen, yan reçine kokulu berrak sızıtısiyle bu ziyaretçilere iştah,
eski sanat anlayışının devam etmesini isteyen, yenileşmeye şifa verirdi.” Bu cümlede eş görevli sözcükleri ayırmak için
kapalı meslektaşları tarafından eleştiriye uğramış olabilirler. kullanılmıştır.
Etkinlik No.: 84 Etkinlik No.: 86
1. 1. cümlede “koklayarak”, 2. cümlede ise “bulunca” ve “bıkılıp” 1. Fiilimsiler, Türkçeye anlatım gücü ve kıvraklığı kazandırır. An-
kelimeleri fiilimsidir. latılanları kısa yoldan aktarmayı sağlayarak gereksiz tekrarları
Bu kelimelerin fiilimsi oldukları ile ilgili birinci dayanak nokta- önler. Aktarılmak istenen düşüncenin iletilmesinde kolaylık
sağlayarak cümleleri akıcı, kolay biçimde birbirine bağlar. Kul-
sı, fiil kök ya da gövdesine zarf-fiil eki getirilerek zarf hâline gel- lanım yoğunluğu açısından bazı yazarların dil anlayışına bağlı
mesi, ikinci dayanak noktası ise fiil kök ya da gövdesinin şahıs olarak eserlerinde önemli bir yer tutabilir. Olaya bağlı metin-
ve kip ekini almamış olmasıdır. lerde hareketlerin betimleme ve öyküleme biçimleriyle anlatıl-
2. Metinde istenilen noktalama işaretlerinin kullanım işlevleri şu masında fiilimsiler bu özellikleriyle önemli bir işleve sahiptir.
şekildedir:
(…) Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur. 2. Hikâyeden alınan Fiilim-
(,) Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime grupla- cümleler sinin Sizin Cümleniz
rının arasına konur. türü
(;) Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden Yavaşça silâhlarını Daha iyi dinlemek için
ayırmak için konur. azaltmasını söyledi. İsim-fiil başını arkadaşına doğru
(.) Cümlenin sonuna konur. eğdi.
3. Konuşma dilindeki vurgu, tonlama ve durakların yazılı dildeki Eve geldikleri zaman Bütün varlığı ile çalışan
karşılığı noktalama işaretleridir. Noktalama işaretleri, metin- zabitin heyecanı elle-
deki anlamın en iyi şekilde verilebilmesi için vurgu ve tonla- rini titretecek dereceyi Sıfat-fiil milletimiz kurtuluş için
manın nasıl yapılması gerektiği ile ilgili okuyucuyu yönlendirir. buldu. dua ediyor.
Bu işaretler cümlede kullanılmazsa metnin okunması ve anla-
şılması zorlaşacaktır. Osmanlı zabiti vakur
4. • 1. cümlede yer alan sıfat-fiiller şunlardır: “bulunanlara”, bir irade ile Efenin tah- Zarf-fiil Akşamın alaca karan-
lığında köye giderken
“yaşayanlara”. Bu cümledeki adlaşmış sıfat-fiillerin sıfat-fiil lil edemediği bir hissi önümüze çıktılar.
hâli şu şekildedir: Hayır burada deniz hem içinde bulunan saklıyarak kalktı.
kişilere, hem de kenarda yaşayan kişilere sıcaklık veriyor.
• 2. cümlede yer alan adlaşmış sıfat-fiil, “girenlerin” kelimesi- 3. Dil, yaşayan bir unsur olduğu için zaman içerisinde sahip ol-
dir. Bu cümlenin sıfat-fiil hali: Yıkanmak icin giren kişilerin duğu kelimeler gibi bu kelimelerin yazımı da değişebilmekte-
terlemediğine inanmıyorum. dir. Edebî eserlerde yazıldığı zamanın dil anlayışı günümüzden
farklı olabilmektedir. Bu kelimelerin günümüzdeki kullanımla-
• 3. cümlede yer alan adlaşmış sıfat-fiil, “edene” kelimesidir. rını görmek için TDK’nin Türkçe Sözlük’üne ve noktalama işa-
Bu cümlenin sıfat-fiil hâli: Bana şeftali ikram eden kişiye retlerinin kullanım bilgilerine bakabiliriz.
baktım. 4. Özgün biçimleri tek heceli bazı Arapça kökenli kelimeler et-
Etkinlik No.: 85 mek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle
birleşirken ses düşmesine, ses değişmesine veya ses türemesine
1. İsim-Fiil: hazırlamak, girmek uğradıklarında bitişik yazılır. Söz konusu kelimede ses düşmesi
Sıfat-Fiil: eden, yenecek, yakacak vardır. bahis + edebildi > bahsedebildi
Zarf-Fiil: doldurup, ederek 5. Efe’nin gözleri sabit ve sakin, kudretini bozmadan dudakları
Metindeki fiilimsiler metni anlam bakımından tamamlamakta; tebessüme benzer bir şeyle açıldı.
• Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme
sıfat, isim, zarf türünde sözcükler oluşturarak sözcük türünü işaretiyle ayrılır: Efe’nin
zenginleştirmekte; kimi yerlerde de akıcılığı sağlamaktadır. • “sâkin” kelimesi Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Söz-
2. • Harman sonunda ambarlarını zahire ile doldurup kilerlerine lük’üne göre “sakin” şeklinde yazılmalıdır.
pastırmalarını, avlularına odunlarını istif edenler, hükûmet • Metin içinde art arda gelen zarf-fiil eki almış kelimelerden
konağı altındaki sıra kahvelere toplanır, gevezelik ederek kışı sonra virgül konur. Bu cümlede ise tek bir zarf-fiil bulun-
tasasızca karşılardı. maktadır. Yine TDK’ye göre metin içinde zarf-fiil eki almış
3. Çocuklar bahçeye koşa koşa gittiler. kelimelerden sonra virgül konmaz.
Bağıra bağıra yolda yürüyen adam herkesin dikkatini çekiyordu. 6. Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna
4. Günümüzde -yor ekinden önceki geniş ünlülerde görülen da- konur.
ralma yazı diline yansıtılırken diğer daralmalar yazı dilinde Etkinlik No.: 87
gösterilmez. Metinde geçen kullanımlar günümüz yazı dilinde
kullanılmaz. Yazar dönemin imla anlayışı doğrultusunda yazımı 1. Sözünü ince ayrıntısına varana kadar düşünmek, her düşündü-
bu biçimde yapmıştır. ğünü söylememek, bin düşünüp bir söylemek kastedilmiştir. Sözü-
4. • “Bu, küçük bir çam ormanı idi.” Bu cümlede anlam karışıklı- nün nereye varacağını kestiren insanlar sözünü pişirip söyler. (Bu
ğını gidermek için kullanılmıştır. çerçevede öğrencilerden cevap beklenir.)

771