Page 777 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10

CEVAP ANAHTARLARI

3. Osmanlı Devleti’nin Halep’i (Halep ile birlikte bütün Suriye alın- Etkinlik No.: 111
mıştır.) almasına bir gönderme vardır. Savaşlar beraberinde genç
ölümleri de getirecektir. Şiirin teması da ölüm olduğu için tema 1. Gülün rengi doğada kırmızıdır ve güzelliğin, zarafetin simgesi-
ile ilişkilidir. dir. Şair, sevgilisinin güzelliğini yüceltirken hüsnütalil sanatından
4. Baykuşun ölümü haber veren uğursuzluğunu çağrıştırmaktadır. yararlanmıştır. Sevdiği o kadar güzel ki gül kendi güzelliğinden
(Öğrenciler virane, uğursuzluk, ölüm gibi sözcüklerle de cevap utanmaktadır ve o yüzden kızarmıştır.
verebilir.) 2. Çiçekler doğal olarak dik durur, ayaktadır. Şair, bu durumu sev-
gilinin güzelliğine saygı olarak sunar. İfadeyi, anlamı vurgulamak
Etkinlik No.: 108 için bu yola başvurmuştur.
1. Her iki mâninin de aynı özellikleri göstermesi, aynı şiir gelene- 3. Sevgilinin yaşadığı yer, sevgilinin her tavrı şair (âşık) tarafından
ğinden beslendiğini gösterir. Bu mâniler, anonim halk edebiyatı yüceltilir. Onun yaşadığı yer de cennetle ilişkilendirmiştir. Cen-
ürünüdür, kuşaktan kuşağa aktarılarak aynı tarzda sürdürülür. net bütün güzelliklerin sembolüdür, sevgili de orada yaşar.
2. Söyleyeni belli değil, sade dille söylenmiş, hece ölçüsü kullanıl- 4. Sevgili yüceltildikçe âşık kendini değersiz görür, Ercişli Emrah da
mış, nazım birimi dörtlüktür. Bu özellikler anonim halk edebiya- alçak gönüllülük göstererek kendini değersiz sunuyor.
tını düşündürmektedir.
Etkinlik No.: 112
3. Mânilerin ilk iki dizesi doldurmadır, asıl konu son iki dizede ve-
rilir. Nazım birimi dörtlüktür. Hecenin 7’li kalıbıyla söylenir. Ka- 1. Hayat tecrübesi fazladır. Birçok şeyi yaşayarak görmüş, gözlem-
fiye örgüsü aaba şeklindedir, söyleyeni belli değildir. Konularına lemiştir. Olup bitenleri artık dışarıdan gözlemlemektedir. İyi bir
göre isim alan mâniler de vardır. gözlemci olarak karşımıza çıkmaktadır.
4. Öğrencilerden hece ölçüsünün 7’li kalıbıyla, kafiye örgüsüne uy- 2. Bu beyitte vurgulanan, gurur sarhoşları ve sonradan görmeler-
gun bir mâni yazmaları beklenir. dir. Zaman içerisinde yüksek mevki elde edip de sonra itibardan
Olası Cevap: düşen insanları kasteder. (Öğrencilerin, çevrelerinde gördüğü ya
da gözlemlediği bu tür durumlarla beyti yorumlaması beklenir.)
Bahçelerinde kiraz
Gelemem hava ayaz 3. Yaşananları içeriden ve dışarıdan gözleyen, tecrübesi yüksek in-
Sevdiğimin emrinden sanı düşündürmektedir. Söylenenlerden sonra tekrar etmesinde
Hiç çıkmaz gönül bu yaz olup bitenlere karşı ders çıkar, aynı hatalara sen düşme çağrısı
vardır.
Etkinlik No.: 109 4. Şiir, dil ve ifade yönünden Arapça, Farsça tamlamalarla yüklüdür.
Söz sanatları yönünden zengindir. Rüzgâr, hazan, bahar sözcük-
1. Nazım birimleri dörtlük, 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır. Kafiye lerinin çağrışım değerinden yararlanılmıştır. Benzetme ve tezat
örgüsü aynıdır. Dörtlüklerde şairlerin adı geçmektedir ve tema- sanatları kullanılmış, bu da şiirde anlam derinliği oluşturmuştur.
ları aşktır.
2. Aynı şiir geleneğine ait olduklarını, bu şiir geleneğinin usta-çırak Etkinlik No.: 113
ilişkisiyle kuşaktan kuşağa aktarıldığını düşündürmektedir. 1. Şiirin en önemli özelliklerinden biri de zamanı ve coğrafyayı aşa-
3. Şairlerinin bilinmesi, halk diliyle söylenmesi, millî ölçü olan hece rak günümüze gelmesidir. İşlediği tema, temanın işleniş şekli şiiri
ölçüsünün kullanılması, nazım biriminin dörtlük olması âşık tar- geleceğe taşır. Karacaoğlan da bu yönü yakalamış ve şiir günü-
zı halk şiirini düşündürmektedir. müzde de geçerliliğini korumuştur.
4. Öğrencilerden âşık tarzı şiirin özelliklerini pekiştirecek bir dört- 2. Vefa duygusu, sır saklama, çok dinleyip az konuşmak, yaptığı
lük yazması beklenir. iyiliği kişinin yüzüne vurmamak, iyilik etmek, kendini yüksek
Olası Cevap: görmemek, seni sevenin emeğini harcamamak, kötü insanlarla
düşüp kalkmamak olarak belirlenebilir.
Hayranî söyler başarır sözünü
Düşman içinde ak eder yüzünü 3. Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim. İnsanın
Bilmezsen dostunu, kendi özünü kimlerle oturup kalktığı onun kişilik özelliklerini yansıtır. Kötü
Kaybedersin o güzelim gözünü insanlarla beraber olan, toplum içinde bizi küçük düşürebilir.
(Öğrencilerin günlük hayatta karşılaştığı bu durumu dizelerle
Etkinlik No.: 110 ilişkilendirmesi sağlanır.)
1. Gazelin nazım birimi beyit, koşmanın nazım birimi dörtlüktür. 4. Şiir, dil ve ifade yönünden etkili bir söyleyişe sahip. Tema, nasihat
Gazelde ağır bir dil kullanılırken koşmanın dili sade Türkçedir. özellikleri taşıdığı için öğretici bir ifade ile dile getirilmiş. Öğreti-
Gazelde Arapça, Farsça kelime ve kelime gruplarıyla birlikte sa- ci ifadelerde dolaylı anlatımlara, söz sanatlarına çok rastlanmaz.
natlı bir dil kullanılırken koşmada halk söyleyişlerine yer verilir- Bu nedenle şiirde sade, açık bir anlatım var. Dil değişime açıktır,
miş, söz oyunlarına başvurulmamıştır. zaman içinde sözcükler söyleyiş ve anlam yönünden değişime uğ-
rar. Eylik- iyilik örneğinde olduğu gibi ifadeler değişir.
2. Şairlerin aldıkları eğitim, içinde bulundukları şiir geleneği onla-
rın şiir anlayışını belirlemiştir. Benimsedikleri şiir geleneği, onla- Etkinlik No.: 114
rı böyle şiir yazma ve söylemeye yönlendirmiştir. 1. Olası Cevap:
3. Nazım birimi beyittir, aruz ölçüsü kullanılır, Arapça, Farsça söz- 17. yy. divan şairlerinden olan Nef’î, edebiyatımızda övgü ve yergi
cükler sıkça kullanılır, sanatlı bir dil vardır. şairi olarak bilinmektedir. Şairin özellikle kendisi, edebî eserleri
4. İslamiyet öncesi şiir geleneğinin izleri vardır. Nazım birimi, kul- ve şiir sanatındaki yaratıcılığı ile ilgili övgüsü edebiyatımızda onu
lanılan ölçü, işlenen tema yönünden benzerlikler gösterir. Koşuk- ayrıştıran yönlerdendir. Övgü, övünme ve yergide sınır tanıma-
ların yerini zamanla koşmalar almıştır. yan şairin kişiliğini de bu nitelikler belirlemiştir. Alıntılanan kasi-

775