Page 776 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI
3. İnsandan doğaya aktarmalar, şiire anlam derinliği sağlarken es- 3. Gönül kişiye ait soyut bir kavramdır, gönlü kişileştirerek kendin-
tetik güzellik vermiş ve dil günlük kullanımdan çıkarak şiir dili den ayrı bir kişi izlenimi vermiş ve gönlü somutlaştırmış, şiirin
hâline gelmiştir. etkili olmasını sağlamıştır.
Etkinlik No.: 100 Etkinlik No.: 104
1. Lalenin kırmızı renginden dolayı yârin yanağı laleye benzetilmiş 1. Şiirde konuşanlar, şairin kurguladığı âşık ve sevdiğidir. Şair, kur-
ancak benzetme sadece benzeyen ve kendisine benzetilenle yapıl- guladığı kişiler aracılığı ile duygu ve düşünce dünyasını yansıt-
mıştır. Günlük dilde bu benzetme türüne sık rastlanır. Kömür göz, maktadır.
hilal kaş, pamuk el, sırma saç, kalem kaş, elma yanak, servi boy, vb.
2. Servi ağacının uzunluğu ile sevgilinin boyu arasında bir benzet- 2. Kullanılan haber kipleri geçmiş zaman kipleridir. Kurgudaki ya-
şanılanlar ve konuşulanlar geride kalmış, etkilerini şair dile ge-
me yapılmış, kendisine benzetilen söylenmiş fakat benzeyen söy- tirmiştir.
lenmemiştir, sevgili uzun boyludur. Sevgilinin yanağı kırmızıdır,
laleye benzetilir. Ağzı goncaya benzer. 3. Şiirdeki konuşmalar ve kişiler kurgudur. Dedim ne gülersin dedi
nazımdır/Dedim ay mı doğdu dedi yüzümdür dizelerinde görül-
3. Şiirde belli bir coşku, heyecan, şaşkınlık, acı, öfke... belirtmek için düğü gibi sevilen kadınının genel güzellik ölçüleri, kalıplaşmış
kullanılır. Acıma ve şaşkınlık çağrıştırmaktadır. davranışları yansıtılmıştır.
4. Bugün lale olarak bildiğimiz bitki ile edebiyatımıza konu olan 4. Son dörtlükte şair kurguladığı âşığın yerini alır. Sevilen kadın ise
lale aynı değildir. Bugünkü lalenin 17. yüyzılda İstanbul’a geldi- kurgu olarak devam eder.
ği bilinmektedir. Edebiyatımızda bahsedilen lalenin ise kırlarda
karşımıza çıkan, çok hassas bir yapıya sahip olduğu için bahçe Etkinlik No.: 105
yetiştiriciliği tercih edilmeyen ve daha çok gelincik çiçeği olduğu,
bahçeye (çemen mülküne) kırdan (taşradan) geldiği ve gül varken 1. İnsanlığı kucaklayan, dost olmayanlara bile dostça bakan, her yeri
çok da kıymet görmediği söylenebilir. kendine yurt sayan, insana ait kötü duygu ve düşünceleri yok et-
meye çalışan, herkesi bir gören düşünce var.
Etkinlik No.: 101
2. Bütün insanlığı kucaklamış, Düşmanımız kindir bizim dizelerinde
1. Gönlün coşarak dizginlenemeyişi ile sel arasında bir ilişki kurul- olduğu gibi insanlığın düşmanı olan kini düşman olarak görmüş,
muştur. Sel suyun coşkun akması, engel tanımamasıdır. Selin bu Biz kimseye kin tutmayız/Kamu âlem birdir bize dizelerinde ise
yönüyle sel-gönül arasında ilgi kurulmuştur. Aşk duygunun coş- herkese eşit gözle bakmıştır. Bu unsurlar, Yunus Emre’yi evrensel
kulu hâlidir. Şiir, ilahi aşkı işlediği için böyle bir ilgi kurulmuştur. kişiliğe ulaştırmıştır.
2. Olası Cevaplar: 3. Kur’an, helal, haram, vatan, cennet, cehennem, gül inancımıza ve
Ayağını yorganına göre uzat. Hamama giren terler. Damlaya kültürümüze ait değerlerdir. Cennetin güzelliği ile vatanın güzel-
damlaya göl olur. Yuvarlanan taş yosun tutmaz. Ateş düştüğü yeri lik ilişkisi vardır. Kültürümüzde vatanımıza cennet gözüyle baka-
yakar. Taşıma su ile değirmen dönmez. Mum dibine ışık vermez. rız, bu da sözlerimize cennet vatan şeklinde yansımıştır.
3. Anlatılmak isteneni daha etkili kılmayı, okuyucunun dikkatini 4. Kültürümüzü yansıtmaktadır. Bu dünyaya yalancı dünya gözüyle
metne vermesini sağlamıştır. bakmamızı, dünya malına değer vermememizi yansıtmıştır.
4. Bulut üzüme benzetilmiş ancak kendisine benzetilen söylenme-
miş, burada istiare var. Buluta insani özellikler verilerek kişileştir- Etkinlik No.: 106
me (teşhis) yapılmıştır. 1. Osmanlı Devleti ile İran arasındaki siyasi çekişme şiire yansı-
mıştır. Yazılan yeni gazeli İran’a hediye ederek İran edebiyatını
Etkinlik No.: 102
küçümsemiştir. İstanbul’un güzelliklerini anlatmasını bekler şair.
1. Birinci bentteki turna, sevgiliyi çağrıştırmaktadır. Turnanın iki Dönem içerisinde İranlı şairler gazel türünde büyük şiirler ver-
olması, O yavruya sorun aslı nereli demesi sevgiliyi düşündür- miştir. Nedim bu şiiri ile İran şiirine meydan okur.
mektedir. İkinci bentteki turna ise bir kuş türü olan turnadır. 2. Kuyumculuk zanaatı ve onun getirdiği kültüre bir göndermede bu-
Turnaya sevgiliden haber alınan, sevgiliye haber yollanan postacı lunur. Altın ve gümüşün ayarı taşa (mihenk taşı) sürülerek anlaşı-
görevi yüklenmiştir. lır. Şair rakipleri üzerinden değerinin anlaşılacağına vurgu yapar.
2. Sevgili, dertlerini paylaştığı dost, haber alınan, haber salınan 3. Şiirin yazıldığı dönem, lale bahçelerinin çok olduğu dönemdir ve
postacı gibi görevler yüklenmiştir. Türkülerin oluştuğu dönemi lale yetiştiriciliği bir kültüre dönüşmüştür. Bir dönem adını lale-
düşünürsek güvercinler ve turnalar haberleşme aracı olarak seçil- den alır. Lale bahçeleri ile ünlenen İstanbul ve yine eğlenceleri ile
miş, bu da şiirlere yansımıştır. ünlenen tarihî dönem şiire yansımıştır. Siyasi çekişmelerin yanın-
3. Şahin, avcı, kış olumsuz olarak karşımıza çıkmaktadır. Turnanın da kişisel çekişmelerin de yaşandığını görebiliyoruz.
yoluna çıkan, onu yolundan eden varlık ve kavramlardır. 4. Sevgilinin boyu ile servi arasında ilişki kurulmasının yanında ha-
4. Söyleyici ve turna, şairin kurguladığı kişi ve varlıktır; söyleyici yatın ve tazeliğin imgesi olarak da karşımıza çıkar.
turnaya haber iletir, onu tehlikelerden ve tuzaklardan uzak tut-
maya çalışır. Turnadan haber sorar ya da sevgiliye haber gönderir. Etkinlik No.: 107
1. İçinde bulunduğumuz yaşama yalan dünya gözüyle bakmak, in-
Etkinlik No.: 103
sanı konargöçer görmek, cenaze için su kaynatmak, kefen, ağa,
1. Söyleyici, şiirde gönlünü kişileştirerek onunla konuşmakta ve ona âşık, baykuşa yüklenen anlam bizim kültürümüze ait unsurlardır.
sitem etmektedir. Gönül, söyleyicinin gönlüdür. Gönül aracılığı Ağa, âşık, baykuşa yüklenen anlam Türk kültürüne aitken diğer
ile kendini eleştirmektedir. unsurlara İslam toplumlarında da rastlanır.
2. Söyleyicinin başına dertler açması, saz çalma isteği, güzellere 2. Ölüm teması işlenmiştir. Ölüm insanlığın ortak meselesidir, te-
bakma isteği söyleyicinin gönülden şikâyetçi olduğu konulardır. manın işleniş biçimi farklı da olsa tema evrenseldir.

774