Page 779 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli
P. 779
Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10
CEVAP ANAHTARLARI
Kültür Coğrafya
Etkinlik No.: 121
İlk şiirin kelime kadrosu ve içe- Eski Türk şiirinde coğrafyayla
1. Olası Cevaplar: riği metnin Budist Uygurların ilgili bir işaret bulunmamakta-
kültür çevresine ait olduğunu dır. Ancak şiirin Budist Uygur-
Budist Uygur İslami göstermektedir. lara ait olduğunu tespit ettikten
Dönemi Dönem Nedim’in şiirinde İstanbul’daki sonra Turfan, Kaşgar, Koço,
camilerden bahsedilmesi, bu Yarkent, Hoten gibi Uygur şe-
Konu Konu şiirin fetihten sonra yazıldığını hirleriyle metin arasında bağ-
göstermektedir. Bu bilgiyi ke- lantı kurabilir, bu metnin bah-
Budist varlık inancı Vahdetivücut lime kadrosuyla birleştirdiği- sedilen coğrafyada yazıldığını
mizde metnin Osmanlı kültür tahmin edebiliriz.
çevresine ait olduğunu söyle- Nedim’in şiirinde İstanbul şeh-
Budist Uygur İslami yebiliriz. rinden bahsedilmektedir. Met-
Dönemi Dönem nin dil, din ve kültür özellikleri-
ni de dikkate aldığımızda şiirin
Nazım Birimi Nazım Birimi Orta Asya’da değil, Anadolu’da,
İstanbul’da yazılmış olduğunu
Dörtlük Beyit söyleyebiliriz.
Etkinlik No.: 123
Budist Uygur İslami
Dönemi Dönem 1. av avlamak, kuş kuşlamak
Avın türüne göre iki ayrı kelime grubu kullanılmaktadır. Yürürler-
Anahtar Anahtar den olan yabani hayvanlar için “av avlamak”, terbiye edilip ava alış-
Kelimeler Kelimeler tırılmış kuşlarla yapılan uçar avları için “kuş kuşlamak” deyimleri
vardır. Kartal, doğan ve şahin gibi yırtıcı kuşlar av için kullanılır.
2. Ejderhayı gören Kazan’ın yüreği doldu, taştı, güm güm attı, Ka-
Buda, gönül, Samsara, sevgili, yer ve gök, insan, zan’ın aklı başından gitti. cümlesinde yer alan kelime grupları:
Nirvana, ışık, üç zaman, vücut, aşk, can, sır, lisan,
asiller yok olmak, şüphe ejderhayı gören/Kazan’ın yüreği - güm güm atmak - güm güm -
Kazan’ın aklı - aklı başından gitmek
Bu kelime gruplarının kullanılmasının söyleyişe katkısı:
Budist Uygur İslami Tek kelime ile ifade edilemeyen iş, oluş ve durumları be-
Dönemi Dönem lirtme
Anlamı pekiştirme
İlk Dörtlüğün İlk Beytin İfade edilen durum, olay ya da hareketi ayrıntıları ile ser-
Kafiye Kelimeleri Kafiye Kelimeleri gileme
3. Metinde 7 sayısı formel unsur/formülistik sayı olarak kullanıl-
burkan.............burkan mıştır: Kara Dağ’ın eteğinde yedi yerde
bularnı.............turgan redif: içinde Yedi yer evreni bir ejderhaya
bodulmasa......nırvan kafiye: cihân
bu.....................sorgan âsmân Formel sayılar günlük hayatta kırk yılda bir işi düşmek, üç işi
aynı anda yapmak, çocuğa isim verirken ismi üç kez fısıldamak,
kırk fırın ekmek yemek, bebeğin ve annenin kırkının çıkması;
‘gökten üç elma düştü’ kalıp ifadesi, Ülgen’in yedi oğlunun olması,
Etkinlik No.: 122 9 ay 9 gün 9 saat… şeklinde çeşitli bağlamlarda ve kullanımlar-
da karşımıza çıkar.
1. Olası Cevaplar:
Etkinlik No.: 124
Dil Din
1. a) Olası Cevaplar:
Eski Türk şiirinde Arapça ve Eski Türk şiirinde geçen “Nir- Öğrenci buradaki koca kelimesini “bir kadının evlenmiş olduğu
Farsça kelimelerin bulunma- vana” kelimesinden bu şiirin erkek, eş” veya “büyük, geniş” anlamlarıyla yorumlayabilir.
dığını, Nirvana gibi bazı Sans- Budizm’in etkisi altında yazıldı-
kritçe kelimelere rastlandığını ğını anlıyoruz. (Öğrencinin bu soruya birikimine ve sözcük dağarcığına bağlı
olarak farklı cevaplar vermesi beklenir.)
söyleyebiliriz. Eski Türk şiirin- Nedim’in şiirindeki “cami, te-
de Türkçe kelimeler daha bas- celli, mihrab, melek” gibi keli- b) koca: 1. Büyük, geniş, 2. Kocaman, iri, 3. Yaşlı, ihtiyar, pir,
kındır. Yabancı kelimeler azın- meler şairin yaşadığı dönemde 4. Yüksek, 5. Büyük, ulu.
lıktadır. edebiyatın İslamiyet’in etkisi al- Koca sözcüğü, metinde “yaşlı, ihtiyar, pir” anlamında kullanıl-
Nedim’in şiirinde ise “şehir, tında olduğunu göstermektedir. mıştır.
misl, baha, seng, yek pâre, Olası Cevaplar:
Acem, mülk, feda, cennetiâlâ, Kurt kocayınca köpeğin maskarası olur. (Atasözü)
hak, hâlet, hoş, âb, hava, cami, Babaannem kocadığında gözleri de görmez oldu.
kuh, tecelli, ebru, melek, mih-
rab, dua” gibi çok sayıda Arapça 2. Olası Cevaplar:
ve Farsça kelime vardır. Bunun- Ev sahibi, ev sahibi! Bana bir parça yiyecek bir şeyler verin,
la birlikte Arapça ve Farsça ke- bana bir iyiliğiniz yok mu?
limelerin Türkçe cümle yapısına
ve kelime çekimine uyduğunu (Öğrencilerden hayır kelimesinin karşılığı olarak iyilik, yardım,
himmet, fayda vb. sözcüklerinden birini kullanarak cümleyi
görüyoruz. yeniden düzenlemeleri beklenir.)
777
