Page 774 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI
mek, düşünerek konuşmak insanın ilkesi olmalıdır. Bu nedenle
2. Ağu-bal, cehennem-uçmak (cennet) sözcükleri arasında tezat tema millî olduğu kadar evrenseldir de.
oluştururken şiiri etkili kılmıştır. Metnin anlam zenginliğini sağ-
larken okuyucunun düşünmesine katkıda bulunur. 2. Her iki şair de dili etkili kullanmanın yararından söz etmişlerdir.
3. “Değersiz varlık” anlamında kullanılmıştır. Sözün kötü kullanıl- Dili yanlış kullanmanın insana açacağı zararlardan söz edilmiştir.
ması, değerli varlık ve durumları değersizleştirir. Pul olmak, değe- Tema benzerliği aynı kültür kaynaklarından beslenmeleri, şiir ve
rini yitirmek deyimleri kullanılabilir. düşünce geleneğinin kuşaklara aktarılmasıdır.
4. Zehirli yemek yakın anlamıyken “birisine kötü, değersiz bir dü- 3. Dil ve düşünce birbirini oluşturan kavramlardır. İnsan dil ile dü-
şünceyi yaldızlı ve etkili sözlerle kabul ettirmek, onu kötülüğe şünür, düşündüklerini dil ile aktarır. Düşüncelerimiz ne kadar
yönlendirmek” anlamına gelir. Sözün söyleniş biçimi, insan üze- netse ifadelerimiz de o denli açık olacaktır. Bin düşünüp bir söy-
rinde etkilidir. Güzel bir durumu ya da olayı kötü anlatırsanız bu lemek düşünce-dil ilişkisini vurgular. Kişiliğimiz düşüncemize
durumun etkisi azalır; kötü durum ya da olayı etkili anlatırsanız ve dilimize yansır. İyiyi ve güzeli düşünen dilini de güzele, iyiye,
bu durumun olumsuz izlenimi silinir. doğruya yönlendirir. Yumuşak huylu insanın düşünceleri de dili-
ne huyu gibi yansır. Sert mizaçlı insanların sözleri de serttir. Dil
Etkinlik No.: 88 düşünceyi, düşünce kişiliğimizi oluşturur.
1. gam gasavet çekme: Üzülmek, tasalanmak. 4. a) Metnin iletisi, insana dilini doğru kullanmayı öğütler. Bu tür
cefaya katlanmak: Sıkıntı veya üzüntüyü sabırla karşılayıp taham- bilgiye, öğüde dayalı temalar didaktik şiirle aktarılır.
mül etmek. b) Bana benden olur, her ne olursa; başım rahat bulur, dilim du-
melil mahzun oturmak: Üzüntülü oturmak, beklemek. rursa. Bülbülün çektiği, dili belasıdır. Dilin cirmi küçük, cür-
mü büyük; bin düşün, bir söyle vb.
Bu söz grupları birbiri ile ilişkilidir. Kederli ve sıkıntılı insanlar
üzüntülü görünür, sıkıntıları yüz ifadelerine yansır. Bu durumu Etkinlik No.: 91
yaşayanın, çaresizlik içinde cefaya sabır göstermekten başka elin-
den bir şey gelmez. 1. Şiir, baharın gelişinin insan üzerindeki etkisini ele almıştır. Do-
ğanın canlanması etkili bir şekilde işlenmiştir. Temayı belirleme-
2. Namert, “yiğit ve mert olmayan” anlamına gelir. Mert insanlarda, mizde bahar, bulut, yağmur, çiçek, kurt, kuş, dirilmek sözcükleri
ar yani utanma duygusu fazladır. Namert insanlarda ise arlanma etkili olmuştur.
duygusu yoktur. Namert ve ar arasında zıt yönde ilişki vardır. 2. İslamiyet öncesi Türkler hayvancılıkla uğraştıkları için göçebe ya-
3. İnsanoğlunun bu dünyadaki yaptığı kötülükler karşılıksız kalma- şamaktadırlar. Bunun etkisi ile doğayla içi içedirler. Doğal olarak
yacaktır. Ne ekersen onu biçersin atasözünü anımsatır. “İnsanın iyi da bu durum, sanatlarına özellikle de şiire yansımıştır. Bahar mev-
ya da kötüyü seçmesi kendi iradesindedir.” örtülü anlamı vardır. simi ile bir araya gelmeleri, baharda yapılan törenleri anımsatır.
4. Olası Cevaplar: 3. Şiirde iyimser bir atmosfer oluşmuştur. Söyleyicinin mutluluğu
İnsan yaptıklarıyla anılır. Kötü ise kötü, iyi ise iyi anılacaktır. Yiğit sözcüklere yansımıştır.
ile at bütündür. Yiğit, atı ve adı ile anılır. Yiğit, namı ile anılır. Türlüğ çeçek yarıldı Rengârenk çiçekler açıldı
Günlük hayat ile ilişkilendirecek olursak yiğit ve dürüst insanla- Barçın yadım kerildi (yerlere sanki) ipek örtüler serildi
rın yaptıkları meydandadır. Toplum bu tür insanları benimser,
bu insanlara sahip çıkar, adının geçtiği her yerde olumlu şeyler Uçmak yeri körüldi Cennet görünmüş gibi oldu
Tumlug yana kelgesüz Soğuklar artık gelmeyecek
söyler.
Bahar mevsimine kavuşmanın sevinci, kışın geride kalmasının
Etkinlik No.: 89 mutluluğu şiire yansır.
1. Kurban olmak, yoluna canını vermek, yalvarmak anlamlarına 4. Bahar havaların ısınmasını çağrıştırır, şiirin teması ise baharın
gelir. Şiirde ise bayram (îyd) sözcüğü ile bir arada kullanılmıştır. gelişidir. Göçebe toplum hareket hâlinde yaşadığı için kış mevsi-
İnancımızda Kurban Bayramı’nda kurban edilir. Buradaki bay- mini sevmez. Baharın gelmesi onlarda hareketin bir başlangıcıdır.
ram ile bahar mevsimi kastedilmiş olabilir. Şair, kurban olmak (Bu çerçevede cevaplar beklenir.)
sözcük grubu ile bayrama göndermede bulunuyor. Sevgiliye yal-
varış söz konusudur. (Öğrencilerden bu çerçevede cevaplar bek- Etkinlik No.: 92
lenir, özgün cevaplar değerlendirilir.) 1. Tema olarak aşk (mecazî aşk) işlendiği için bu sözcükler aşk ve
2. Âşık olmak, kurban olmak, yoluna toprak olmak, sefa eylemek, aşkın verdiği sıkıntıları çağrıştırmaktadır. Gam, ney sözcükleri
seyrana çıkmak, zülüf dökmek, av olmak deyimleri kullanılmıştır. aşkın verdiği elemlerle ilişkiliyken heva ve yel de neyle ilişkilidir.
Şairin halk kültürü ve halk yaşantısı ile içli dışlı olduğunu, Türk- 2. Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge
çenin deyimler bakımından zengin olduğunu, dönemin sanat an- Ne açar kimse kapım bâd-i sabâdan gayrı
layışında mahallî söyleyişlere yönelim olduğunu düşündürmekte-
dir. (Öğrencilerden bu çerçevede cevaplar beklenir, düşünmeleri beyti temayı en iyi yansıtır. Söyleyiş güzelliği, anlam derinliği bu
ve düşüncelerini söylemeleri beklenir. beyte yansımıştır. Aşk sıkıntısının verdiği yalnızlığı bu dizeler en
3. Uşşak sözcüğü âşıklar anlamındadır. Âşık kişi sevdiğini düşündü- güzel biçimde anlatmıştır. Gönlündeki ateşten başka ona yanan,
rüzgârdan başka kapısını açan yoktur. (Öğrencilerin belirleyeceği
ğünden, sevgiliyi beklemekten ve sevgilinin ilgisizliğinden bitkin farklı beyitler olabilir, gerekçeleri ile sunmaları istenir.)
düşer. Umutsuzluğa kapıldığı zamanları olur. Bu nedenle tâkatleri
tâk olduğu ifadesiyle uygunluk göstermektedir. 3. Bütün beyitler aşk ve onun sıkıntılarını dile getirdiği için bir tema
bütünlüğünden söz edilebilir. Divan şiirinin parça güzelliğinin
4. Benzetmenin iki asıl unsuru benzeyen ve benzetilenle yapılmıştır. aksine bu şiirde bütüne yayılmış bir anlam birliği vardır.
Bu benzetme dilimizde yaygın olarak kullanılır. Elma yanak, hilal
kaş, sırma saç, kömür göz, kalem kaş, fidan boy, inci diş vb. Etkinlik No.: 93
Etkinlik No.: 90 1. a…incir kafiye b…kara (ara) kafiye -lıyım redif
1. Diline hâkim olmanın önemi vurgulanmıştır. Diline hâkim ol- a…zencir b…yara -lıyım
mak, düşünüp konuşmak bütün insanlığın meselesidir. Düşün- a…incir

772