Page 778 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI
dede de şairin sözünü, şiirini, orijinal fikirlerini mübalağa sanatı
yaparak övdüğü görülmektedir. Etkinlik No.: 116
2. Olası Cevap: 4. Yönerge
Nef’î’nin feleğe ait unsurları kullanım şekli, şairin yetiştiği döne- Olası Cevaplar:
min zihniyetiyle ilişkilidir. Batlamyus tarafından geliştirilen ev- Alî Şîr Nevâî: Türkçe ve Farsça 5 divanı, 6 mesnevisi, 5 biyografi
ren görüşü etrafında birçok mit, efsane, felsefi düşünce ve anlatı kitabı ve hadis, akait, dil, edebiyat, tarih, hatıra ve mektup alanla-
gelişmiştir. Edebiyat da bu unsurları farklı söz sanatlarıyla şiire rında 11’in üzerinde eseriyle yalnızca Çağatay edebiyatının değil,
taşımıştır. İnsanın varlığı ve karakterinin şekillenmesi üzerinde bütün Türk edebiyatının en büyük şair ve kültür adamlarından
etkisi olduğuna inanılan felek; büyüklük, yücelik ve güç bakım- biridir. Alî Şîr Nevâî; Türkçe’nin ilim, kültür ve edebiyat dili ola-
larından insanın küçüklüğü, güçsüzlüğü ve acizliğinin karşısında rak öne çıkması için büyük bir gayret göstermiştir. Türkçe
yer alır. Nef’î, şiirini feleğe ait unsurların üzerine çıkararak bu
alanda kendisinden üstün kimsenin olmadığını vurgulamaktadır. Olası Cevaplar:
3. Olası Cevap: Alî Şîr Nevâî: Türkçe ve Farsça 5 divanı, 6 mesnevisi, 5 biyog-
rafi kitabı ve hadis, akait, dil, edebiyat, tarih, hatıra ve mektup
Nef’î, atadan ve dededen bulunduğu bölgede yöneticilik yapan alanlarında 11’in üzerinde eseriyle yalnızca Çağatay edebiyatının
bir aileden gelmektedir. Bu nedenle bir bey gibi yetişmiş, sözünü değil, bütün Türk edebiyatının en büyük şair ve kültür adamla-
sakınma ihtiyacı duymamıştır. İyi bir eğitim görmüş olması, Fars rından biridir. Alî Şîr Nevâî; Türkçe’nin ilim, kültür ve edebiyat
şiirini ve kültürünü yakından tanıması onun şiir alanında kendi- dili olarak öne çıkması için büyük bir gayret göstermiştir. Türkçe
ne güvenini pekiştirmiştir. İstanbul’da IV. Murad gibi sert tabia- konuşulan bütün coğrafyalarda Alî Şîr Nevâî’nin kültür insanları
tıyla tanınan bir padişahın sevgisini kazanması ve onun himayesi üzerindeki etkisi tartışılmazdır. Onun ve eserlerinin hiç var olma-
altında bulunması, kimseden çekinmeden sözünü söylemesinde ması durumunda Türkçe ve Türk edebiyatı, tarih sahnesine ender
etkili olmuştur. çıkan dehalarından birini kaybetmiş olacaktır.
Etkinlik No.: 115
Etkinlik No.: 116
1. Olası Cevap: 3. Yönerge
Kültür; değişerek nesilden nesle aktarılan, topluma kişilik ve
kimlik kazandıran gelenek, âdet, sanat, inanç, düşünüş ve yaşa- Olası Cevaplar:
yış tarzıdır. Bir toplum tarafından üretilen ve yaşamın bir parçası Bâkî, gazel türündeki şiirleriyle divan edebiyatında şöhret bulmuş
hâline gelen maddi ve manevi unsurlar kültürü oluşturur. Divan şairlerimizdendir.
şiiri, uzun yıllar boyunca toplumun sanat zevkini etkilemiş ve in-
sanların ruhlarında yankılanmıştır. İnce sanat anlayışının ürünü Mâni, genellikle aaxa uyak düzenine sahip olan ve yedili hece öl-
olan gazeller sadece okumuş, yüksek kültür sahibi insanları değil, çüsüyle yazılan anonim halk şiiri türüdür.
toplumun genelini etkilemiştir. Sıra gecelerinde gazeller okunma- Yunus Emre, şiirlerinde insan sevgisini işleyen mutasavvıf şair-
sı, bunun en büyük şahitlerindendir. Gazel türünün sadece şiir lerimizdendir.
sanatıyla sınırlı kalmaması ve diğer sanat dallarını etkilemesi, ga- Koşma, genellikle lirik temaların işlendiği âşık şiiri türüdür.
zel türünde yazılan eserlerin nitelik bakımından üstünlüklerini
gösterdiği gibi gazel türüne özgü zevkin yaygınlık kazandığına da Etkinlik No.: 118
işaret etmektedir.
2. Olası Cevap: 1. Belirtili isim tamlamasını oluşturan ögelerden biri ya da her ikisi
de ismin yerini tutan zamirden oluşabilir.
Şaheserler, kendilerine ait bir okur kitlesi oluşturmakla kalmaz,
toplumun kültürel varlığında yer edinip bir anlayış, zevk ve gele- 2. Başka köpüklerin de olduğu anlamı çıkartılabilir. Belirtisiz isim
nek oluşturur. Farklı coğrafyalarda yaşayan ve aynı dili konuşan tamlamaları tür adı oluşturur.
kitleler üzerinde Leyla ve Mecnun’un bu kadar etkili olması; ortak
kültürel kodlara, anlayışlara, zevklere ve inançlara dokunduğunu Etkinlik No.: 119
ve onları kendi bünyesinde yeniden şekillendirdiğini göstermek- 1. “Aşkınla” sözcüğünde geçen ikinci tekil kişi iyelik ekinden (-ın)
tedir. Malzemesi dil olan edebî eserlerin konusu, kendi başına bir yola çıkarak burada “senin” sözcüğünün düştüğünü söyleyebili-
eseri şahesere dönüştürmez. Dilin kullanımı, konuya yaklaşım, riz. Bunu “senin aşkın” şeklinde düşünürsek aşkın sözcüğü belir-
bakış açısı, planlama, kültürel unsurların işlenişi vb. bir konuyu tili isim tamlamasının tamlananını oluşturur. Burada belirtili isim
bir dâhinin elinde şahesere dönüştürür. tamlamasında tamlayanın (senin) düşebildiğini görmekteyiz.
3. Olası Cevap: 2. Dünyanın bu ilkbaharı: Belirtili isim tamlaması
Eser ve sanatçı arasındaki ilişki oldukça karmaşıktır. Eser, birçok Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına baş-
bakımdan sanatçının iç dünyasının ve çevresinin bir yansıması- ka sözcükler girebilir.
dır. Sanatçı, eseri oluştururken kendi dünyasının parçası hâline
gelen dış dünya unsurlarını, kendi duyuşunu, yaklaşımını vb. bir Etkinlik No.: 120
plan ve kompozisyon dâhilinde kurgular. Bu kurgu, kimi zaman
sanatçının kimi zaman da eserin ve türün yönlendirmesiyle şekil- 1. Bu sözcük grubu bir isim tamlaması oluşturmaz. Çünkü bir isim
lenir. Bu nedenle bir eser ne tam anlamıyla sanatçının kendisidir tamlamasının ögeleri isim ya da ismin yerini tutan zamirden
ne de ondan tamamen ayrıdır. O, sanatçıdan birtakım izler taşı- oluşmalıdır. Bu sözcük grubunda sevenin sözcüğü bir fiilimsidir.
yan ancak kendine özgü nitelikleri de olan farklı bir varlıktır. Olu-
şum süreci yazar ve eserin birbiriyle sürekli bir diyalog hâlinde ol- 2. Burada “benim muradım” şeklindeki belirtili isim tamlamasının
masını gerektirir. Eser, yayınlandıktan sonra ise kendi hikâyesini tamlayanı düşmüş. Belirtili isim tamlamalarında tamlayan düşe-
yazmaya başlar. Yazarın eser üzerindeki kısmi hâkimiyeti, aşama bilir. Dolayısıyla burada isim tamlaması vardır.
aşama ortadan kalkar. Bazı eserler, toplumda öyle bir yer edinir
ki yazarının önüne geçer. Yazardan çok eser bilinir. Bu noktada
yazar eserini değil, eser yazarı anlamlandırır.

776