Page 785 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10

CEVAP ANAHTARLARI
Bögü Kağan’ın sahip olduğu tek kötü özellik ise gurur ve kibire 4. Ruşen Ali, babasına yapılan haksızlığa karşı çıkmayıp saz
kapılmasıdır. Metinden Bögü Kağan’ın bu kötü özelliklerinin çalmaya, şiirler söylemeye devam etseydi metnin olay örgüsü
Uygurların sonunu hazırladığı anlaşılıyor. Kağan olmak isteyen tamamen değişirdi. Artık ortada bir destan kalmazdı. Metinde
kardeşin mütevazı bir kişiliğe sahip olması bu nedenle gerekli- bir çatışma olmayacağından Köroğlu Destanı da olmazdı.
dir. Hangi başarıları kazanırsa kazansın gurura ve kibrin batak-
lığına düşmemelidir. 5. Günümüzün fantastik kahramanları da tıpkı Köroğlu gibi hak-
sızlıklara karşı çıkmakta, zulme uğrayanlara yardım etmektedir.
Etkinlik No.: 143 Bu kahramanlar insanüstü özelliklere sahiptir. Oysa Köroğ-
lu’nun insanüstü bir özelliği yoktur.
1. Düşmanın nereden saldıracağını kestirebilmesi. Çok güçlü Köroğlu Destanı ortaya çıktığı toplumun ve zamanın yaşam
olması. Soğukkanlı duruşu. Savaşı en zor anında bile lehine koşullarından, gerçeklerinden beslenerek oluşmuştur. Bugün si-
çevirebilmesi. nemada izlediğimiz ya da çizgi roman biçiminde okuduğumuz
2. Katılıyorum. Çünkü olağanüstü özellikleri olan bir adamın fantastik kahramanlar edebiyat tarihi içindeki karakterlerden
savunduğu bir kaleyi almak zordur. beslenen, çoğu zaman bir kişinin hayal gücüyle ortaya çıkan
Katılmıyorum. Çünkü Şah Abbas kendi gücüne ve askerlerine ürünlerdir.
güvenerek yedi yıl emek verdiği kaleyi almak için daha akılcı 6. Lakap ve unvanların insanın kişiliği üzerinde etkisi vardır.
planlar yapabilirdi. Çoğu zaman insanlar kişisel özelliklerinden dolayı bir lakapla
3. a) Şah Abbas yedi yıl bir kaleyi almak için emek vermiş asker anılırlar. Dolayısıyla bu isim değişikliğinin Ruşen Ali’nin kişiliği
üzerinde bir etkisi vardır. Ben bir destan kahramanı olsaydım
kişilikli ve inatçı biridir aslında. Ama asker ve silah ile yene- Elazığlı adıyla anılmak isterdim.
meyeceğini anladığı bir rakip vardır karşısında. Durumunu
bir oyunla test etmiş ve kararını vermiştir. Bu yönüyle Şah Etkinlik No.: 145
Abbas küçük görülemeyecek bir düşmandır, gerektiğinde geri
çekilebilecek kadar sınırlarını bilen biridir. 1. Munzur Baba efsanesi her ne kadar Munzur adlı çobanın ola-
b) “ Zararın neresinden dönersen kârdır.” Çünkü yedi yılını ğanüstü özelliklere sahip kişiliği etrafında oluşmuşsa da efsa-
kaybetmiş ve alamayacağını anladığı bir kale için daha fazla nenin uzun yıllar boyunca dilden dile aktarılmasındaki temel
zaman ve asker kaybetmemeyi akıl etmiştir. etken, bu kahramanın kişiliğiyle bütünleşmiş mekândır. Çünkü
“Bükemediğin eli öp başına koy.” Kaleyi fethedemeyince mekânın temel unsurları olan dağa ve bu dağdan ilginç şekilde
askerlerini alıp geri gitmiştir. kaynayan akarsuya Munzur adı verilmiştir. Bu adlandırmanın
nedeniyle ve bir kayada el izini andıran şeklin kaynağıyla ilgili,
4. Efsanenin sonunda Şah Abbas büyük bir yenilgiye uğrardı. başta yörenin ziyaretçileri olmak üzere pek çok kişinin aklına
Çünkü Abdurrahman Gazi’nin ermişliği ortaya çıkmazdı. gelebilecek soruların cevabını bu efsanede bulmaktayız. Dolayı-
sıyla kahramanla özdeşleşen dağ ve çay, mevcut adlarıyla anıl-
Etkinlik No.: 144 dığı sürece halk arasında bu efsane yaşamaya devam edecektir.
Munzur Dağı ve Munzur Çayı farklı bir isimle anılsaydı efsane
1. Toprakla geçimini sağlayan, saz çalıp şiirler muhtemelen unutulmuş olurdu.
Yusuf Seyis söyleyen biridir. Aynı zamanda seyislik mes- 2. Efsanede Munzur adlı çobanla ilgili olağanüstü olayların (hac-
leğinde de ustadır. Haksızlığa uğramış ama
daki ağasına sıcak helva götürmesi, sırrı açığa çıkınca ortadan
yılmamıştır. kaybolması) yaşanmasını sağlayan unsur, köyün ağasının hacca
Bolu Beyi yöneticilik vasfı olmayan, zalim gitmesidir. Olay akışı içinde bu mekân değişikliği gerçekleşme-
biridir. Çevresindeki insanların bilgi birikimi- seydi alelade bir çoban sanılan Munzur’un gerçekte nasıl biri
Bolu Beyi ne güvenmediği ve her şeyi kendisinin bildi- olduğu köylülerce anlaşılmayacak ve adı efsaneleşmeyecekti.
ğini düşündüğü için yanlış kararlar vermekte,
otoritesini sağlamlaştırmak için şiddete baş- 3. Efsanelerde anlatılan olayın gerçek hayatta yaşanıp yaşanmadı-
ğı, olayın kahramanlarının birer gerçek kişi olup olmadığı kesin
vurmaktadır. olarak bilinemez. Ayrıca olayın yaşandığı zamandaki belirsizlik
Ruşen Ali Haksızlık karşısında susmayan, yiğit bir genç- ve olağanüstü durumların varlığı, efsanenin inandırıcılığını
(Köroğlu) tir. Kendini geliştirmek için çabalamaktadır. olumsuz etkileyebilir. Ancak olay kurgulanırken gerçek bir
O da babası gibi saz çalmaktadır.
mekândan söz edilmesi ve diğer ögelerin bu gerçek mekânla
Kervancıbaşı Tıpkı Bolu Beyi gibi gibi zalim biridir. Kendin- ilişkilendirilerek anlatılması efsanenin inandırıcılığını artırır.
Mekânın gerçek oluşu efsaneyi dinleyen/okuyan kişilerde olay
den güçsüzlere karşı zalimce davranmaktadır.
ve kişilerin de gerçek olduğu, kanısının oluşmasını sağlar.
2. Seyis Yusuf kendisine yapılan haksızlık karşısında ümitsizliğe 4. Toplumda kabul gören davranışlar kültürel değerler hâlinde
kapılmamış, kendini bırakmamış; en iyi yaptığı işi yine en iyi geçmişten günümüze kadar korunmuştur. Munzur Baba ef-
şekilde yapmaya devam etmiştir. sanesi günümüzden çok da uzak olmayan bir zamanda ortaya
Ben de tıpkı Seyis Yusuf gibi davranır, yılmadan çalışıp çabala- çıkmış olabilir. Efsane dilden dile aktarılırken anlatıcılar yaşam
yarak haklılığımı ispat etmeye gayret ederdim. görüşlerini ve idealize ettikleri değerleri metne yansıtmış ola-
bilirler vs.
3. a) Bugünkü şartlarda böyle bir durum söz konusu olsaydı Ru- 5. Değişmezdi. Çünkü insani değerleri özümsemiş kişiler hangi
şen Ali uğradığı haksızlığı yasal yollardan düzeltmeye çalışır, dönem ve şartlarda yaşarsa yaşasın bu değerlerden taviz ver-
bunun yanı sıra sosyal medyadan ve basından yararlanarak mezler. Munzur bu durumda yine güvenilir, mütevazı, hatır
olayı kamuoyu ile paylaşıp halkın desteğini alabilirdi. sayan biri olmaya devam ederdi.
b) Bugün bazı insanlar karşılaştıkları olumsuz durumlarda Değişebilirdi. Çünkü bazı imkânları elde edince başlangıçta
çevrelerinden destek ve yardım bulamayınca sosyal medyaya sahip olduğu insani meziyetleri kaybeden pek çok kişiye rast-
yönelebiliyor. Kimi durumda bu durumlar karşılık bulamaz- lanmaktadır. Çevre faktörünün insanların kişiliği üzerindeki
ken bazı durumlarda kişinin gerekli kamuoyu desteği ile etkisi yadsınamaz.
sorununu çözdüğü de görülüyor. Sosyal medyanın zararları
olabilir ama çaresizlerin sesini duyurabilmesi bakımından Etkinlik No.: 146
önemli bir alan bence bugün.
c) Doğru bir tavır değildir. Günümüzde her bireyin hakları ve 1. Balasagun yakınına Şu Kalesi’nin yaptırılması
Balasagun’da sarayın bulunması
sorumlulukları vardır. Çevremizde gördüğümüz ya da bizzat
yaşadığımız olumsuzlukları elimizden geldiği kadar kendimiz 2. Semerkand, Balasagun, Taraz, İsbicab gerçek mekânlar; Altun
düzeltmeye çalışmalıyız. Kendi başımıza üstesinden gele- Han adı verilen dağ ve tılsım konulan Şu şehri mitik mekândır.
mediğimiz durumlarda bir kurtarıcı beklemek değil, kanun 3. a) Olaylar birbirinin devamı olarak kronolojik bir sıra izler.
güçlerinden yardım istemek yapılması gereken en uygun
davranış olacaktır. b) Destanda mekân sürekli oturulan yer değil, zafer kazanmak
783