Page 264 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü BİYOLOJİ 11

CEVAP ANAHTARLARI
Etkinlik No.: 48 - Uzun İnce Bir Yoldayım 7. Egzersiz sırasında kaslar, dinlenme durumuna göre daha fazla
1. Evet, bulunur. Atardamarlar kanı kalpten organlara dağıtan da- enerji tüketecektir. Bunun sonucu olarak kasa dolaşımla daha
fazla oksijen ve besin gelmesi gerekir. Kalp öncelikle artan bu
marlardır. Akciğer atardamarı da sağ karıncıkta bulunan oksijen- ihtiyacı karşılamak üzere hızlanır. Kaslarda egzersizle birlikte
ce fakir kirli kanı akciğerlere taşır. Ayrıca fetüsün göbek kordo- karbondioksit ve laktik asit gibi moleküller artar. Bu moleküller
nundaki atardamarda da oksijence fakir kirli kan taşınır. kan pH’ını düşürür. Kanın pH’ının değişimi, dolaşımla omurilik
2. Eğer kılcal damar boyunca kan basıncı kanın osmotik basıncın- soğanına geldiğinde solunum ve dolaşım merkezini uyaracak, so-
dan fazla olursa damarlardan doku sıvısına daha fazla madde ge- lunum ve dolaşımı hızlandıracaktır.
çişi gerçekleşirdi. Kandan sürekli doku sıvısına doğru madde 8. Egzersizde terle sıvı kaybı olmuştur. Sıvı kaybı olduğunda kandaki
çıkışı olurdu. Hücrelerde oluşturulan atıklar uzaklaştırılamaz, bu plazma miktarı azalır ve kalp hem kaslara yeterli oksijen ve besinle-
nedenle vücutta ödem oluşurdu. ri sağlamak için hem vücut sıcaklığını uygun seviyede tutmak için
3. Bu kişi karaciğeri incelemiştir. Sindirim sistemi organlarından normalden daha hızlı kan pompalamak zorunda kalır. Bu nedenle
gelen kapı toplardamarı karaciğere sindirim ürünlerini taşır. Do- susuz kalındığında kalp atış hızı normale göre yükselir.
layısıyla kapı toplardamarı ile karaciğer toplardamarı arasında 9. Heyecanlanınca böbrek üstü bezinden (adrenal bezden) adrenalin
kılcal damarlar bulunmaktadır. hormonunun salgılanması artar. Adrenalin sempatik sinirleri uyararak
4. Kılcal damarlar tüm vücuda bir ağ gibi yayılmış ve her birinin çapı kalp kaslarının çalışmasını arttırır. Böylece kalbin çalışması hızlanır.
çok az olmasına rağmen toplam kesit alanı diğer damarlardan fazla
olan damarlardır. Atardamardan sonra kılcal damarlar dallanır ve Etkinlik No.: 50 - Kan Akışı Fizik Yasaları İle Nasıl Açıklanır?
kanın akış hızı azalır. Kan, doku veya organdan çıkarken ise kılcal- 1. Birinci düzenekte su daha hızlı boşalır. Çünkü yer çekiminin etkisi
lar birleşir ve toplardamara geçerken kanın akışı hızlanır. vardır. Kalbe göre vücuttaki konumu daha aşağıda olan damarlar-
5. Hastanın kalbinin durduğunu anlamış olabilir veya nabzının da da bu şekilde yer çekimi etkisiyle akış daha hızlıdır. Atardamar-
düşük olduğunu hissetmiş olabilir. Adrenalin kalp atışını hızlan- lardan çoğu kalp seviyesinden aşağıdadır ve kan daha hızlı akar.
dırarak kan basıncının artmasını sağlayan bir hormondur. Dola- 2. Borulardan yarıçapı küçük olanda sıvı daha hızlı akacaktır. Geniş
yısıyla kan basıncını arttırmak veya kalbin çalışmasını sağlamak atardamarların çapı, daha dar atardamarlara göre büyük oldu-
için şok etkisi oluşturmak istemiştir. ğundan kan daha yavaş akar.
6. Atardamarlarda kan basıncı diğer damarlara oranla daha yük- 3. Bal suya göre daha viskoz (yoğun) bir sıvıdır. Bu nedenle akış hı-
sektir. Atardamarın yapısında bulunan kaslar ve elastik lifler, da- zının yavaşlayacağı tahmin edilir. Örnek hipotezler "Viskozite ile
marın yüksek basınçtan zarar görmesini önler. Kılcal damarlar kanın akış hızı ters orantılıdır.", "Kanın akışkanlığının azalması-
madde alışverişinin gerçekleştiği damarlardır. Bunların tek katlı nın sebebi yoğunluğunun artmış olmasıdır."
yassı epitelden oluşması madde alışverişini kolaylaştırır.
4. Yüksek basınçtan düşük basınca doğru kan daha hızlı akar. Da-
7. İskelet (çizgili) kaslarının kasılıp gevşemesi sırasında oluşan baskı marın iki ucu arasında basınç farkı arttıkça kanın damar içinde
ile damarları sıkıştırması, kulakçıkların gevşemesi ile oluşan emme akışı da hızlanır, doğru orantılı bir ilişki vardır.
basıncı, soluk alıp verme sırasında oluşan göğüs kafesindeki basınç 5. Evet, vardır. Ters orantılıdır. Damar uzunluğu arttıkça kanın akış
değişiklikleri, toplardamarların yapısındaki düz kasların kasılıp hızı azalır. Borunun uzunluğu arttıkça sürtünme de artacaktır.
gevşemesi ve damarların içindeki kanın itme basıncı etkilidir. Böylece kan daha yavaş akacaktır.
8. Kılcal damarların ucundaki kaslar ile toplardamarlarda bulunan ka- 6. Damarın elastikiyeti, damarın kesit alanı gibi faktörler de kanın
pakçıkların görevleri aynı değildir. Toplardamarlardaki kapakçıklar akış hızını etkiler. Her ikisi de kanın akış hızını arttırır.
kanın geri dönmesini önlerken kılcalların başlangıcındaki kaslar
dokuların kan ihtiyacına göre kasılır veya gevşer. Kılcal damar içeri- 7. Grafiğe göre atardamarın çapı küçüldükçe damar içi direnç de artar.
sindeki kan miktarı bu kaslar tarafından belirlenir. Egzersiz yaparken Bu durum, dokuya giden kan akımını azaltır. Bir dokuya ulaşan top-
kaslar gevşeyerek dokuya daha fazla kan ulaşmasını ve doku hücre- lam kılcal damar çapı aynı dokuya ait atardamar çapından büyüktür.
lerinin metabolizmasının hızlanmasını sağlar. Normal durumlarda Etkinlik No.: 51 - Lenf Sistemimiz Neden Gereklidir?
kılcallardaki kasların yaklaşık %25’i kasılı durumdadır.
1. Kılcal damarlarda geri emilemeyen fazla doku sıvısını emip kalbe
Etkinlik No.: 49 - Egzersiz Sırasında İnsan Nabzı getirir. Lenf düğümlerinde yabancı maddeler temizlenir. Bağışık-
1. Bağımlı değişken, kalbin dakikada atış hızıdır. Bağımsız değişken lık hücreleri üretilir.
ise egzersizdir. 2. Lenf sıvısında yağ asidi ve gliserol, proteinler, yağda çözünen vi-
2. "Egzersizin kalp atış hızına etkisi grafiği" şeklinde adlandırılabilir. taminler (A, D, E, K), akyuvarlar, su gibi maddeler bulunur.
3. Egzersize başlamadan önce kalp atım hızı yaklaşık 60, egzersiz 3. Lenf sisteminde kalp gibi yüksek basınçlı, itici bir pompa yoktur. Bu
sırasında ise en yüksek kalp atım hızı yaklaşık 150’dir. yüzden dolaşım hızı, kan dolaşımına göre daha yavaştır. Lenf sıvısının
4. "Artan egzersiz kalp atış hızını arttırır." şeklinde bir hipotez ku- hareketleri; toplardamarlardaki gibi damar içinde geri dönmeyi engel-
rabilirler. leyen tek yönlü açılan kapakçıkların varlığı, iskelet kaslarının kasılması
ve lenf damarlarının duvarlarında bulunan düz kasların ritmik kasıl-
5. Grafikteki verilere göre egzersizin 5. dakikasında kalp, vücuda ması, soluk alma sırasında göğüs boşluğundaki basınç düşüşüdür.
yaklaşık 140 mililitre kadar kan gönderir. Çünkü dinlenme hâ-
linde 60-70 atım sayısına sahip kalp, 70 mililitre kan gönderiyor- 4. Bağırsakta toplanan lenf sıvısı; lenf kılcalları, peke sarnıcı, göğüs
sa 5. dakikada kalp atım hızı 140 olduğuna göre yaklaşık iki katı kanalı, sol köprücük altı toplardamarından kana karışır. Üst ana
olacaktır. Egzersize bir saat devam edildiğini varsayarak bir saat toplardamarı aracılığıyla kalbin sağ kulakçığına taşınır.
içinde vücuda yaklaşık 600 litre kan gönderilecektir. 5. Kalbin alt kısmında kalan bölgelerinden toplanan lenf sıvısı; lenf
6. Egzersiz yapılırken artan kalp atım hızı, kalp kasının daha fazla ka- kılcalları, peke sarnıcı, göğüs kanalı, sol köprücük altı toplarda-
marından kana karışır. Üst ana toplardamarı aracılığıyla kalbin
sılıp gevşemesine neden olacaktır. Kalp kası hücrelerinin daha fazla
ATP ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Daha fazla ATP üretimi için daha sağ kulakçığına taşınır.
fazla glikoz harcanacaktır. Oksijenli solunumla glikozun yıkılması Baş ile gövdenin sağ tarafı ve sağ koldaki lenf sıvısının izlediği yol
için dolaşımla oksijenin kas hücrelerine taşınma hızı artar. Sonuçta ise şu şekildedir: Sağ taraftaki lenf damarları boyun bölgesindeki
kalp kası hücrelerinde daha fazla ATP üretimi gerçekleşmiş olur. büyük lenf damarına açılır, köprücük altı toplar damarıyla birle-
şir, üst ana toplardamar ile kalbin sağ kulakçığına girer.

261