Page 275 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

BİYOLOJİ 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI
6. Alveollerin içindeki havasında, kanda ve dış ortamda oksijen kısmi 4. Ameliyat, kanserli hastaların ilk evresinde tercih edilen bir tedavi
basıncı düşüktür. Yeterli oksijen alınabilmesi için solunum arttırı- şeklidir. Buradaki amaç kanser hücrelerini diğer doku ve organlara
lır. Ancak ortamda yeterli oksijen olmadığı için bu ihiyaç karşıla- yayılmadan yok etmektir. Akciğerinin dörtte biri alınan bir hasta
namaz. Bu sırada fazlaca karbondioksit de dışarıya verlir. Kandaki kanserin 1. evresindedir. Kanserin ilerleyen evrelerinde hastalığın
pH’ta artış görülür. Bu da Bohr etkisinin azalmasına ve dokulara seyrine göre kemoterapi ve radyoterapi tedavisi uygulanır.
gelen oksijenin hemoglobinden ayrılmamasına neden olur. 5. Vücudumuzda sürekli bölünen hücreler vardır, bu hücreler ke-
Etkinlik No.: 78 - Uyku Apnesi moterapiden daha fazla zarar görürler. Kemik iliği, üreme sistemi
1. Hipertansiyon, diyabet, kalp krizi, felç gibi hastalıklara zemin ve sindirim sistemi hücreleri bölünme yeteneği yüksek hücre tip-
hazırlar. Oksijen yetersizliğine bağlı olarak düzensiz solunum, leridir. Kemoterapiden en çok bu hücreler zarar görür. Örneğin
beyne giden oksijenin azalması sonucu baş ağrısı, yorgunluk, ka- kemik iliği hücreleri bölünemediği için kırmızı kan hücrelerimi-
rar verme yeteneğinde azalma, hafıza sorunları oluşabilmektedir. zin sayısı azalabilir ve anemi meydana gelebilir. Ayrıca saçlarımız,
2. Babamda kalp yetmezliği vardı. O uyurken şiddetli horlama sesinin kaşlarımız ve tırnaklarımız düzenli uzayan yapılarımızdır. Epitel
doku hücreleri mitoz bölünme geçiremeyeceği için saç ve kaşları-
ve nefes alıp vermesinin aniden durması hep bir korkuya neden mızda dökülme, tırnaklarımızda da kırılmalar meydana gelebilir.
olur, sonra birden nefes alıp vermeye devam etmesiyle rahatlardım.
3. Uyku apnesi cihazıdır, uykuda başucuna konulan küçük bir cihaz 6. Mikrobik aşıların içerisinde bulunan zayıflatılmış bakteri ve
virüsler vücudumuza verildiğinde bağışıklık sistemi bu zayıf-
ile burun yoluyla yansıtılan çok hassas pozitif basınç oluşturulur. latılmış mikropları antijen kabul ederek onlara karşı antikor
Hasta yatarken hava veren CPAP maskesini takar ve uyku apnesi üretmeye başlar. Kanser aşısının içerisine zayıflatılmış mikrop
cihazından gelen pozitif basınç, sanki bir hava yastığı yerleştiril- koyamayacağımıza göre bunun yerine vücuda kanser hücreleri-
miş gibi hava yollarının ve gırtlağın uykuda sürekli açık kalması- ni tanıtacak proteinleri koymamız gerekir. Bu proteinler kanser
nı sağlar, apne ve horlamaları ortadan kaldırır. hücrelerinin zarından izole edilebilir.
4. Astım broşlarda iltihaplanma ve daralma, KOAH ise broşların Etkinlik No.: 80 - Yaşam Kaynağımız Oksijen
zamanla geri dönüş olmayan şekilde tıkanmasıdır. Astım tedavi
edilebilir bir hastalık, KOAH ise tedaviyle sadece ilerlemesi ya- 1. Kanda karbondioksit seviyesinin artması solunum hızını etkiler.
vaşlatılan, iyileştirilemeyen bir hastalıktır. Spor ve egzersiz sırasında kan yoluyla hücrelere daha fazla ok-
5. Tütün mamülleri kullanımı veya iş yerlerindeki toz, duman ve sijen taşınır ve hücresel solunum hızı artar, kaslar için daha çok
ATP üretilir. Bu yüzden de kanda karbondioksit seviyesi yükselir.
kimyasal maddeler hastalığa sebep olan çevresel etmenlerdendir. Kan pH’ı düşer. Düşük pH seviyesini omurilik soğanı ve pons al-
6. Nefes darlığı, hızlı nefes alıp verme, kalp atış hızında artış ve baş gılar. Diyafram kasının uyarılma sıklığı ve soluk alıp verme hızı-
ağrısı görülür. nın artmasına neden olur.
Etkinlik No.: 79 - Akciğer Kanseri 2. Uzun yıllar tütün kullanan kişilerde tütünün zararı en fazla solu-
1. Akciğer kanserinde bronş ve bronşiollerin iç yüzeyini döşeyen num sistemlerinde görülür. Bu kişilerde astım, KOAH ve akciğer
epitel hücreleri kontrolsüz bölündükleri için hava yollarını tıkar kanseri gibi rahatsızlıklar oluşabilir. KOAH’ta akciğerlerdeki gaz
alışveriş hızı düşer. Çünkü gaz alışverişini yapan alveoller hasar
ve hava yolu daralır. Nefes alıp verirken hava dar bir yoldan geç-
mek zorunda kaldığından hırıltılı bir ses çıkar. Boğazımıza bir görmüştür. Alveol duvarları esnekliğini kaybeder, aralardaki böl-
meler ortadan kalkar. Bu da daha az sayıda alveol, daha az yüzey
şey kaçtığında refleks olarak öksürür ve onu dışarı çıkarmak iste- alanı demektir. Yüzey alanının azalması gaz alışverişini azaltır.
riz. Aynı durum kanserli hücreler için de geçerlidir. Vücut, hava
yollarını tıkayan kanserli kitleden kurtulmak istediği için sürekli 3. Karbonmonoksit gazı solunum yoluyla alındığında alyuvarlar-
öksürme ihtiyacı duyar. da bulunan hemoglobine oksijenden daha hızlı ve daha sıkı bir
2. Kanserli hücreler vücut tarafından yabancı madde olarak algılanır şekilde bağlanır. Bu olay, vücut hücrelerine oksijen taşınmasını
engeller, hücresel solunumu durdurur ve hızla ölüme yol açar.
ve bağışıklık sistemini harekete geçirir. Bağışıklık sisteminin kan-
serli hücrelere vereceği tepkinin aşamaları aşağıda sıralanmıştır. 4. a)Yüksek rakımlı bölgelere çıkıldığında oksijen azlığından kan-
1) Bağ doku hücrelerinden histamin salgılanır. daki oksijen seviyesi de düşer. Bu durum böbrekler tarafından
2) Histamin, kılcal damarların geçirgenliğini artırır, kanserli hüc- salgılanan eritropoietini artırarak kemik iliğinden alyuvar ya-
relere doğru akyuvarların göçü başlar. Bu sırada kandan sıvı pımını uyarır. Alyuvar seviyesi artar. Buna bağlı olarak hemog-
akışı da olacağı için doku hücreleri şişer. lobin miktarı da artacağından daha fazla oksijen alyuvarlara
3) Akyuvar hücreleri özel kimyasallar salgılayarak bölgeye kan bağlanır ve dokulara daha fazla oksijen taşınmış olur.
akışını hızlandırır. b) Yüksek yerlere ilk çıkıldığında alyuvar seviyesi düşük olduğu
4) Kanser hücreleri çok hızlı çoğaldıkları için akyuvarların kan- için solunum hızlıdır, alyuvar seviyesi yükselince solunum hızı
serli hücreleri tam anlamıyla yok etmesi mümkün olmaz. Bu normale döner.
noktada devreye özgül bağışıklık girer. 5. Beslenmeden kaynaklı demir eksikliği varsa ilaç takviyesi ile ane-
3. Böbrek üstü bezlerinden aldosteron, kortizol ve androjen (eşey- mi önlenebilir. Hormon eksikliğinden kaynaklı kansızlık varsa
sel) hormonlar salgılanır. Kanserli hücrelerin böbrek üstü bez- EPO enjekte edilebilir ya da yüksek rakımlı bölgelerde belli bir
lerine yayılması bu hormonların azalmasına neden olabilir. Bu süre yaşanılarak böbreğin EPO üretme hızı arttırılabilir.
durumda vücutta oluşabilecek olası hastalıklar aşağıda nedenleri 6. a) Kapalı, havasız ortamlarda çalışan maden işçilerinin karşılaş-
ile birlikte verilmiştir. tığı en büyük sağlık sorunu kömür tozundan kaynaklanan kö-
Aldosteron hormonu, böbrek üstü bezlerinden salgılanan, vücudun mür işçisi pnomokonyozudur (akciğer toz hastalığı). Bu has-
sodyum ve potasyum dengesini ayarlayan bir hormondur. Bu hor- talık akciğer işlevlerinde bozulmaya neden olur. Aradan yıllar
monun bozukluğu tansiyon hastalıklarına neden olabilir. geçmiş olsa bile eski çalışanlarda daha fazla görüldüğü saptan-
Androjen (eşeysel) hormonudur. Bu hormonlardaki bozukluk ka- mıştır. Hastalık başlangıçta kronik bronşit benzeri öksürük,
dınlarda menstrüasyon döngüsünde düzensizliklere, yüz bölgesinde balgam, nefes darlığı şeklinde görülür. Sonrasında solunum
kıllanmalara ve saç dökülmelerine neden olurken erkeklerde testis- sistemi yetmezliği ve buna bağlı olarak başka hastalıklar da ge-
lerde küçülme veya meme bezlerinde büyümeye neden olabilir. lişebilir. Hastalığın özgün bir tedavisi olmadığı için mümkün
Böbrek üstü bezlerinde salgılanan kortizol hormonu ise şeker olduğunca toza maruziyeti azaltılmalıdır. Şartlar düzeltilme-
metabolizmasının düzenlenmesine yardımcı olan bir hormon diği takdirde solunum yollarına bağlı olarak gelişen sıkıntılar
olduğu için diyabet meydana gelebilir.
nedeniyle kişinin yaşam kalitesi düşer.

272