Page 166 - Biyoloji - 12 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü BİYOLOJİ 12 78

3. ÜNİTE > Bitki Biyolojisi Kazanım 12.3.2.4. Bitkilerde su ve madde taşınmasıyla ilgili deney tasarlar.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi

Etkinlik İsmi SUYUN TAŞINMASI 30 dk.

Amacı Bitkilerde su ve madde taşınması ile ilgili deneyler yaparak sonuç çıkarabilme. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metin, görsel ve deney düzeneklerini inceleyerek bitkilerde su ve minerallerin taşınması
ile ilgili soruları cevaplayınız.

Bitkinin büyüdükçe topraktan elde ettiği kaynaklara ihtiyacı artar. Bir bitkinin yaşamını sürdürebilmesi
için tüm kısımlarına suyu ve mineralleri taşıması gerekir. Bitkilerin köklerinden alınan enine bir ke-
sitte en dışta bulunan epidermis hücreleri ve bu hücrelerin farklılaşmasıyla oluşan emici tüyler vardır.
Emici tüyler; topraktan su ve mineralin alınmasını sağlar, fazlalığı suyun alınmasını kolaylaştırır. Dıştan
içe doğru epidermis, kabuk, endodermis ve merkezî silindirden oluşur. Merkezî silindir ksilem ve floem
borularını içerir. Endodermisin hücreleri arasında mumsu tabakadan oluşan kaspari şeritleri vardır. Bu
tabaka suyun ksilem borularına geçmeden önce endodermis hücrelerinin kontrolünden geçmesini sağlar.
Mineral maddeler ve suyun emici tüyleri ile alınıp ksilem borularına geldikten sonra bitkinin üst kısım-
larına ulaşması tek bir faktöre bağlı değildir. Bu faktörler, hepsi birlikte olunca yüksek kısımlara kadar
suyun ve mineral maddelerin çıkışı izah edilebilmektedir.

Endoderm s Kaspar er d
Hücreler arası
bo lukta ta ındığı yol
B r hücreden
Em c tüy d ğer hücreye geç

Kaspar er d
Suyun çeperler arası
bo lukta lerled ğ yol
Suyun hücrelerden
geçerek lerled ğ yol Trake

Kök tüyü

Ep derm s Temel doku Endoderm s
Şekil 1: Kökte alınan suyun izlediği yollar
Kök basıncı: Köklerdeki emici tüy hücrelerinde minerallerin ve tuzların birikmesi, hücrelerin ihtiya-
cına göre depo polisakkarit olan nişastanın hidrolizi osmotik basıncı artırır. Bu durum, kök emici
tüylerinde emme kuvvetini artırarak hücre içine doğru suyun taşınmasında etkili olur. Ayrıca kaspa-
ri şeridinin de etkisiyle merkezî silindirde su yoğunluğunun azalması kök basıncına neden olur. Kök
basıncı, suyun ksilem borularından yukarı doğru itilmesinde etkilidir. Bazen terleme ile kaybedilen
sudan daha fazla suyun yapraklara taşınmasını sağlar. Yaprakta biriken su sabahları gutasyon olayı ile
yaprak kenarlarından dışarı atılır. Kök basıncı suyun en fazla birkaç metre yükselmesinde etkili olur.

Buharla ma Cam boru
H O
2
K l kap
Kauçuk boru
B tk
Su gövdes

Gövden n Gövden n
Su kes lmes nden kes lmes nden b r
C va hemen sonra süre geçt kten sonra
I. Deney Düzeneği II. Deney Düzeneği III. Deney Düzeneği

165