Page 506 - Türk Dili ve Edebiyatı - 9 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 9

ÜNİTE CEVAP ANAHTARI
3. Hayatında ilk defa İstanbul’dan ayrılan şair, gurbeti içinde hisset- 2. Olası Cevaplar:
mektedir. Bu nedenle yol ile hanı ayrılığı, gurbete çıkışı ve yal- Belirsizlik Sıfatının Geçtiği Tamlama:
nızlığı temsil eden mekânlar olarak düşünmüştür. Şiirin tama- Metinde belirsizlik sıfatının geçtiği sıfat tamlaması “her ak” tam-
mında bu mekânları duyguyu iyi verebilmek için kullanmıştır. lamasıdır.
“Her ak” sıfat tamlamasında belirsizlik sıfatı olan her kelimesi
Etkinlik No.: 61 isim olan ak kelimesine hangi ak olduğu (sıra, sayı vb.) ile ilgili
1. İmge, şairin zihninde oluşturduğu hayaldir. İmgeyi oluşturmak belirsizlik anlamı katmıştır.
aynı zamanda bir betimleme işi olduğu için şairin sıfatlardan da Belirsizlik sıfatı olan her kelimesi tamlamada belirli bir akı değil
bütün akları ifade etmektedir.
yararlanması gerekir. Ceylan somut bir varlıktır, “büyülenmiş”
ve “bir” sıfatlarına sahiptir. Zaman ise soyut bir kavramdır, cey- Sıfat Tamlamasının Değiştirilmiş Hâli:
lanın taşıdığı bu sıfatlara sahip değildir. Fakat zaman, büyülen- Sıfat tamlamasının “ilk ak” şeklinde değiştirilmesi tamlamadaki
miş bir ceylan yerine konarak bir imgeye dönüştürülmüştür. Bu belirsizlik anlamını giderilebilir.
imgenin oluşturulmasında sıfatlardan da yararlanılmıştır. Sıfat Bu değişiklikte en uygun belirtme sıfatı çeşidi olan sıra sayı sıfatı
türündeki kelime, bu imgenin oluşumunda rol alarak zaman gibi kullanılmıştır.
soyut bir kavrama büyülenmek anlamının yüklemesini sağlamıştır. Sıra sayı sıfatı olan ilk kelimesi ilk sırada düşen akı ifade ettiği
için belirsiz değil özel ve belirli bir akı ifade etmektedir.
2. Olası Cevaplar:
Sıfat türündeki kelimelerin şiirin anlamına etkisinin ne oldu- 3. Olası Cevaplar:
ğunu “Serpilen aydınlıkta dalların arasından / Büyülenmiş bir Şu ıssız gönlümün son tacı anne:
ceylan gibi bakıyor zaman” dizeleri üzerinden açıklayabiliriz. Sonuncu romanında yazarın kendi hayatından izlere rastlıyoruz.
Dizelerde niteleme sıfatı olan “serpilen” kelimesi, bir isim olan Bu cümlede sıfat olarak kullanılan sonuncu kelimesi türemiş
“aydınlık” kelimesinin serpilmek anlamına, yine bir niteleme yapılı bir kelimedir. Sonuncu kelimesinin yapısına göre incelen-
sıfatı olan “büyülenmiş” kelimesi ise bir isim olan “ceylan” ke- mesi şöyledir:
limesinin büyülenmek anlamına sahip olmasını sağlamıştır. Be- son: isim kökü
lirsizlik sıfatı olan “bir” kelimesi ise “ceylan” kelimesinin belirsiz, -(un)cu: yapım eki
herhangi bir ceylan olduğu anlamına sahip olmasını sağlamıştır. Dizede geçen ve işaret sıfatı olan şu kelimesini türemiş yapıda
Bu sıfatlar, şiirin anlamına bir görsellik, güzellik ve okuyanı sa- sıfat olarak kullanmak mümkün değildir.
natsal yönden etkileme gücü katmıştır. Dizede geçen ve niteleme sıfatı olan ıssız kelimesi ise zaten tü-
3. Söz sanatlarının bir kısmı, varlıkların özelliklerinin güçlü varlık- remiş yapılıdır.
Uzun karanlıklar çıktı sabaha:
tan zayıf varlığa verilmesi şeklinde yapılır. Varlıkların özellikle- Uzunca bir süre karantinada kalan ülke yeni normale geçiyordu.
rini ortaya koyan kelime türü ise sıfatlardır. Sıfatlar çoğu zaman Örnek cümlede sıfat olarak kullanılan uzunca kelimesi türemiş
benzetme sanatında benzetme yönünü ortaya koyar. Verilen yapılı bir kelimedir. Uzunca kelimesinin yapısına göre incelen-
dizede “taze” ve “açmış” kelimeleri sıfat olarak kullanılmıştır ve mesi şöyledir:
uyku kelimesini nitelemiştir. Böylece rüyalar ile güllerin arasın- uzun: isim kökü
daki benzetme yönünü oluşturmuştur. “Taze” ve “açmış” sıfatları -ca: yapım eki
ait olduğu gül isminden alınarak soyut olduğu için bu sıfatları
alamayacak olan rüya ismine verilmiştir. Etkinlik No.: 63
4. METİNDEN SEÇİLEN ADLAŞMIŞ SIFATIN 1. a) Her iki metnin temel konusu da “şiirin kaynağının gerçek
DİZELER KULLANILDIĞI CÜMLE hayat” olmasıdır. Bunu, 1. metinde geçen “Nerde bir yangın
Söylediği sözler insanı büyülüyor, çıksa şair yanar içinde / Nerde çiçekler açsa bir şair var içinde
onlar sanki tılsımlılar. / Hiçbir yapı-kapı yok şiirin girmediği” dizeleri ile 2. metinde
Tılsımlı (sözler) biçiminde bir geçen “insanın, dış dünyada gördüğü olaylar ve nesnelerden
Eşya aksetmiş gibi sıfat tamlamasında yer alan sıfat etkilenerek iç dünyasında, hayal dünyasında şekillendirdiği
tılsımlı bir uykudan görevindeki tılsım kelimesi isim duygularını kelimelerle örmesi, kelimelerin arasına duygu
görevindeki söz kelimesine ait harcını katarak bir anlam ve duygu bütünlüğü oluşturması-
olan “-lar” ekini de alarak adlaş- dır.” ifadeleri ortaya koymaktadır.
mış sıfata dönüşmüştür. b) 1. metin şiir, ikincisi ise düzyazıdır (öğretici metin). Şiirde
Kuruları topla, ıslak olanların ifade edilen konu (ana duygu), günlük dilden farklı olarak
kurumasını bekle. mecazlı ve daha etkili bir anlatımla duygulu bir biçimde ele
Kuru (çamaşırları) biçiminde bir alınır. Öğretici metinlerde ise konu daha gerçekçi ve bilimsel
Kuru güz yaprakları sıfat tamlamasında yer alan sıfat bir yaklaşımla ortaya konur.
uçuşuyor rüzgârda. görevindeki kuru kelimesi isim Şairler, ikinci metinde ifade edildiği gibi gerçek dünyayı ken-
görevindeki çamaşır kelimesine di iç dünyalarında yeniden şekillendirerek anlatır. Düzyazıda
ait olan “-ları” ekini de alarak kurgu söz konusu olsa da gerçekler şiirdeki kadar farklı ifade
adlaşmış sıfata dönüşmüştür. edilmez.
2. Birinci metin, düzyazıya dönüştürülebilse idi belki duygulu an-
Etkinlik No.: 62
latım korunabilirdi ama şiirdeki imgelemeler ve ahenk unsur-
1. Olası Cevaplar: ları ortadan kalkardı. Ayrıca anlatım birimi olan dize, cümleye
dönüşürdü. Çünkü düzyazıda, şiirdeki imgeli anlatım özellikleri
Asıl Sayı Sıfatı … kullanılmaz ve şiir ile düzyazıdaki cümle yapısı/anlam birimleri
Sıra Sayı Sıfatı … farklıdır. Şiirde konudan ziyade ana duygu esas alınır. Bu neden-
Üleştirme Sayı Sıfatı Salgın nedeniyle ikili koltuklara birer le metnin türü değiştirilse idi konu daha ön planda tutulacaktı.
kişi oturtuluyordu. İkinci metin şiire dönüştürülse idi kelime seçimlerinden imge-
Kesir Sayı Sıfatı Mayıs sonunda virüsün yayılma hızı lemeye kadar metnin tamamı değişirdi. Yazar/şair, kelimelerin
anlatım gücünden faydalanır, anlam birimini dizeye dönüştürür,
yüzde doksan beş oranında azaldı.
505