Page 94 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

1.3.1.6. Kalın Bağırsak

Kör bağırsak (çekum), kolon ve düz bağırsak (rektum) bölümle-
rinden oluşan sindirim kanalının son organıdır. Kalın bağırsak yapısı,
ince bağırsağa benzer. Ancak ince bağırsakta bulunan villuslar, kalın
bağırsakta bulunmaz ve epitel hücrelerinin salgısında sindirim enzimi
yoktur. Sadece mukus vardır. Mukus, bağırsak duvarını hasara karşı
Bilgi Notu
korur ve dışkıyı bir arada tutan yapışkan bir ortam sağlar. Safra sıvı-
Bilirübin: Karaciğer ve dalakta par- sında yer alan bilirübin kalın bağırsakta parçalanarak dışkının rengi
çalanan alyuvarlardan açığa çıkan verilir. Kolonda ise su, safra tuzları, sodyum ve klor iyonları ve burada
bilirübin safranın yapısına katılır. Saf- yaşayan bakteriler tarafından sentezlenen B ve K vitaminlerinin geri
ranın içinde safra pigmenti bilirübinin
yanında su, sodyum bikarbonat, safra emilimi gerçekleşir.
tuzları ve kolesterol vardır. Bilirübin
kan veya idrar tahliliyle tespit edilebi- Kalın bağırsakta çoğu zararsız olan birçok bakteri topluluğu yaşar. En
lir. Karaciğer ve safradan kaynaklanan çok görülen bakteri türü Escherichia coli’dir (Eşerişya koli). Bu bakte-
hastalıkların tespiti ve kansızlık tayi- rinin göl ve nehirlerdeki varlığı, lağım sularının arıtılmadan akarsulara
ninde bilirübin değeri kullanılır. karıştığını gösterir. Kolonda yaşayan çoğu bakteri, metabolizmalarının
yan ürünü olarak metan, hidrojen sülfür gibi kötü kokulu gaz üretir. Bu
gazlar anüs yoluyla atılır. Rektum, kalın bağırsağın son kısmıdır. İçeri-
ğine dışkı denir. Dışkıda selüloz lifleri ve yaklaşık dörtte bir oranında
bakteri bulunur. Rektum, anüsle dışarı açılır.

Kolonun başlıca işlevi, kilüsten su ve elektrolitlerin emilimini ve dışkı-
nın peristalsis hareketlerle rektuma ulaşıncaya kadar depolanmasını
sağlamaktır. Kolon zarı bakteriyel ya da viral enfeksiyon gibi etken-
UYARI ! lerle tahriş olmuşsa suyun geri emilimi azalacağından ishal görülür.
İshal, su ve elektrolit kaybına neden olur. Kalın bağırsakta sindirilme-
yen maddeler uzun süre kalırsa suyun büyük kısmı geri emilir. Dışkı,
kuru ve sert bir hâl alarak dışkılama zorlaşır. Buna kabızlık denir.

1.3.2. Sindirime Yardımcı Organlar

Sindirim sisteminde yardımcı bezler, sindirim sıvılarını sindirim kanalı-
na boşaltarak besinlerin sindirilmesine yardımcı olur. Yardımcı yapılar;
üç çift tükürük bezi, pankreas, karaciğer ve karaciğerin safra salgı-
sını depolayan safra kesesinden oluşur.

1.3.2.1.Tükürük Bezleri

İnsanda kulak altı, çene altı ve dil altında bulunan üç çift tükürük bezi
vardır. Beyin sapındaki otonom sinirlerle tükürük bezi kontrol edilir.
Uyarılar, tükürük bezlerinin işlevini arttırabilir veya baskılayabilir. Kişi,
sevdiği bir besini yediği ya da kokladığı zaman tükürük salgısı sevme-
diği bir besine göre daha fazla salgılanır. Ağızda bulunan düz yüzeyli
maddeler (örneğin fıstık) aşırı tükürük salgısına yol açarken yüzeyi pü-
rüzlü olan maddeler sıklıkla salgıyı azaltır veya baskılar.

Tükürüğün ağız hijyeni ve sağlığı açısından çok önemli işlevleri vardır.
Ağız, doku hasarına ve diş çürüklerine sebep olan patojen bakterilerle
doludur. Bu bakteriler, tükürük salgısının içerdiği lizozim enzimiyle yok
edilir. Ayrıca diş çürüklerine sebep olan ağızdaki asit, tükürük salgısı-
nın içerdiği tampon bileşikler sayesinde nötralleştirilir. Tükürük salgısı
içindeki mukus, sindirime yardımcı olmak adına besinleri yumuşatır ve
kaygan hâle getirir. Tükürük salgısı içinde bulunan enzimler kimyasal
sindirimi başlatır. Amilaz enzimi (pityalin) ile nişasta ve glikojen, daha
küçük polisakkaritlere (dekstrin) ve bir disakkarit olan maltoza parça-
lanır. Tükürüğün pH’si 6.2-7.4 arasındadır. Tükürük enzimleri en iyi bu
pH değerleri aralığında çalışır.

108