Page 33 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 1.Ünite

Enzimler yapılarına göre basit enzim ve bileşik enzim olmak üzere ikiye ayrılır:

Basit Enzim: Sadece protein kısımdan meydana gelen enzimlerdir. Pepsin, üreaz, nükleaz gibi enzimler
örnek olarak verilebilir.

Bileşik Enzim: Protein yapılı kısımlarla birlikte yapısında protein olmayan kısımları da barındıran en-
zimlerdir. Bileşik enzimlerin protein kısmına apoenzim, protein olmayan yardımcı kısmına kofaktör denir.
Yardımcı kısım organik ya da inorganik yapıda olabilir. Eğer bir enzimin yardımcı kısmı organik bir bileşik
ise buna özel olarak koenzim denir. Apoenzim ve kofaktör birlikte holoenzimi oluşturur (Şekil 1.15). Örneğin
alyuvarlarda karbondioksidin bikarbonat iyonlarına (HCO ) dönüşümünü sağlayan reaksiyonu katalizleyen kar-
−
3
bonik anhidraz enzimi, yardımcı kısım olarak çinko elementine ihtiyaç duyar. Pirüvat dekarboksilaz enzimi ise
koenzim olarak organik bir bileşik olan B7 vitaminine (biyotin) ihtiyaç duyar.

Protein + Yardımcı kısım Bileşik Enzim
(Apoenzim) (Kofaktör) (Holoenzim)

Bu kısım vitamin gibi organik bir bileşik ise
Koenzim adını alır
Şekil 1.15: Bileşik enzimlerde koenzim ve kofaktör kavramı

Apoenzimler, enzimlerin protein yapısına sahip olan kısımlar olduğu için canlılar kendilerine özgü apoen-
zim üretir. Enzimin hangi maddeye etki edeceğini apoenzim kısmı belirler. Apoenzimlerin aktifleşebilmesi için
kofaktör gereklidir. Her apoenzim kendine özgü bir kofaktör ile çalışır. Ancak bir kofaktör birden çok apoenzim
çeşidiyle çalışabilir.
Enzimin etkilediği maddeye substrat denir ve enzimler substratlarına özgüdür. Enzim ile substrat arasında
anahtar-kilit uyumu vardır. Enzim aktif bölgesinden substrata bağlanır ve enzim-substrat bileşiği oluşur. Subsrat
ürüne dönüşür ve enzim reaksiyondan değişmeden çıkar (Şekil 1.16). Enzimler reaksiyondan değişmeden çık-
tığı için aynı tip reaksiyonlar için tekrar tekrar kullanılır. Bir süre sonra yapısı bozulan enzimler parçalanır ve
yeniden üretilir.

+ + +
A B A-B B C D
Enzim-Substrat
Substrat Enzim bileşiği Enzim Ürünler

Şekil 1.16: Enzimatik bir reaksiyonun mekanizması

Enzimlerin Genel Özellikleri

1. Bazı enzimler etkilediği substratın sonuna “az” eki getirilerek isimlendirilir. Örneğin lipaz enzimi lipitlere,
sükraz enzimi ise sükroza etki eder. Bazı enzimler ise peptidaz gibi etki ettiği kimyasal bağa göre isimlendi-
rilir. Diğer bir grup enzim ise inaktif hâllerinin sonuna “jen” eki getirilerek adlandırılır (tripsi-nojen ve pepsi-
nojen gibi). Bunlar aktifleştiklerinde tripsin ve pepsin adını alır.

2. Enzimler sadece hücre içinde üretilir, çalışmalarına ise hücre içi ve hücre dışında devam eder. Örneğin sindi-
rimde görev alan enzimler ağız, mide ve ince bağırsak boşluklarında yani hücre dışında çalışır. Protein sente-
zi, hücre bölünmesi, solunum gibi reaksiyonlarda görev alan enzimler ise hücre içinde çalışır.

45