Page 58 - Fen Lisesi Kimya 11

2
6
Fe: [Ar] 4s 3d demir elementi 4s orbitalindeki iki elektronu vererek
26
+2, 4s 3d orbitallerinden elektron vererek +3 yükseltgenme basa-
mağına sahip olabilir. Örneğin demir elementi oksijen elementi ile
yaptığı FeO ve Fe O iyonik bileşiklerinde sırasıyla +2 ve +3 yükselt-
2 3
genme basamaklarına sahiptir.

Cu: [Ar] 4s 3d bakır elementi 4s orbitalindeki bir elektronu vere-
10
1
29
rek +1, 4s ve 3d orbitallerinden 2 elektron vererek +2 yükseltgenme
basamağına sahip olabilir. Örneğin bakır elementi oksijen elementi
ile yaptığı Cu O ve CuO iyonik bileşiklerinde sırasıyla +1 ve +2 yük-
2
seltgenme basamaklarına sahiptir.

2
10
Zn: [Ar] 4s 3d çinko elementi 4s orbitalindeki iki elektronu vere-
30
rek +2 yükseltgenme basamağına sahiptir. Örneğin çinko elementi
oksijen elementi ile yaptığı ZnO iyonik bileşiğinde +2 yükseltgenme
basamağına sahip olur.

Verilen örneklerde geçiş elementleri ametaller ile iyonik bileşik oluş-
tururken genelde oktet kuralına uymaz. Son katmanlarındaki elektron
dizilimlerini d veya d küresel simetrik elektron dizilimine ulaştırarak
5
10
kararlı hâle gelir.
Geçiş metallerinin çoğunda d orbitalleri kısmen doludur. Kısmen
dolu d orbitalleri orbitaller arası elektron geçişlerini kolaylaştırdığı için
Görsel 1.31: Geçiş elementi olan metallere ve bu metallerden oluşan bileşiklerin bazılarına geçici man-
bakırın CuSO .5H O bileşiği
4 2 yetik özellik kazandırır. Ayrıca geçiş elementi bileşiklerinin katı hâlde ve
renklidir ve yaygın adı göztaşıdır.
sulu çözeltilerinin renkli olmasını sağlar (Görsel 1.31).
Geçiş metallerinin çoğu aktif metaldir. Geçiş metali olan Cu, Ag, Hg,
Au ve Pt aktif metal değildir. Bu metallere pasif metaller denir. Pasif me-
tallerden Cu, Ag ve Hg yarı soy metal olup Au ve Pt soy metaldir. Pasif
metaller HCl, HI, HBr gibi kuvvetli, oksijen içermeyen halojen asitleri ile
tepkimeye girmez. Yarı soy metaller kuvvetli, oksijenli asitler ile HNO ,
3
H SO ile tepkime verir. Au ve Pt ise asitlerle tepkime vermez. Ancak
2 4
kral suyu ile tepkime verir. Pasif metaller dışındaki tüm geçiş metalleri
Bilgi Kutusu
HCl, HBr, HNO ve H SO gibi asitlerle tepkime vererek hidrojen gazı
3 2 4
Soy metallerin tepkime ver- açığa çıkarır.
dikleri kral suyu (altın suyu); Geçiş metallerinin sertlikleri, yoğunlukları, ısı ve elektrik iletkenlikle-
3 hacim HCI, 1 hacim HNO ri, erime ve kaynama noktaları oldukça yüksektir. Bunun nedeni atomlar
3
çözeltisidir. arasında güçlü bir etkileşim olan metalik bağın bulunmasıdır. Geçiş me-
talleri metalik bağın yanında yarı dolu d orbitallerini kullanarak kovalent
bağ da oluşturabilir. d orbitallerindeki yarı dolu elektron sayısı arttıkça
kovalent bağ sayısı artar. Metalin erime noktası ve sertliği artar.

70 KİMYA 11. SINIF