Page 18 - Tarih 11 - Ünite 2

2. ÜNİTE

Kapitülasyonların Sürekli Hâle Getirilmesi

Osmanlı Devleti, XIV. yüzyıldan itibaren yabancı ülkelere ayrıca-
lıklar tanımış ve Fransızlara ilk kez gerçek kapitülasyon 1569 yı-
lında verilmiştir. Fransızlara verilen bu kapitülasyonlar, III. Murad,
III. Mehmed, I. Ahmed ve IV. Mehmed dönemlerinde yenilenmiştir.
İngiliz, İspanyol, Portekizli, Katalan ve Sicilyalı tüccarlar da Osmanlı
topraklarında Fransız bayrağı altında ticaret yapmıştır.
Kapitülasyon, genellikle Müslüman ülkelerde Hristiyanla-
rın haklarını belirleyen antlaşmalar olup İslam ülkelerinde
BİLİYOR MUSUNUZ? bu kelimenin karşılığı olarak “ayrıcalık, üstünlük” anlamında
‘imtiyaz’ ifadesi kullanılmıştır.

1569’da Fransa’ya verilen ticari imtiyazlardan sonra 1580’de
İngiltere ve 1612’de de Hollanda, Osmanlılar tarafından verilen
kapitülasyonlarla desteklenmiştir.
Osmanlı Devleti, 1740 yılında kapitülasyon siyasetinde yeni bir
döneme girmiştir. 1736-1739 Savaşları sonunda imzalanan Belg-
rad Antlaşmalarında Fransız Elçisi Marguis de Villeneuve (Margis
dö Vilnuv) aktif rol oynamıştır. Fransız elçisinin girişimleri sonu-
cunda Osmanlı Devleti, 28 Mayıs 1740’ta imzalanan antlaşmayla
Fransızlara verilen kapitülasyonları genişletmiştir. Bu antlaşmayla
kapitülasyonlar sürekli hâle getirilmiş ve daha
önce olduğu gibi hükümdarların saltanat süre-
siyle sınırlı olmaktan çıkarılmıştır. Yani I. Mahmud
halefleri adına da kapitülasyonları onaylamıştır.

Kapitülasyonların sürekli hâle gelmesinin ardından
Fransızlar, Akdeniz ticaretinde ve Osmanlı liman-
ları arasındaki taşımacılıkta üstünlük elde etmiştir.
1740 kapitülasyonlarının genişletilmesinden sonra
Avrupa’da ekonomisi iyi olan her devlet, Akdeniz
limanlarında şirket kurarak Osmanlı’dan ayrıcalık
Görsel 2.22
Akdeniz’de bir liman istemiştir (Görsel 2.22). İngiltere’ye verilen ayrıcalıklar ise 1838
Balta Limanı Antlaşması ile en geniş hâlini almıştır.
Kapitülasyonlar Tek Taraflı Mıdır?

Osmanlı İmparatorluğu gerek ülkesinin maddi menfaati ge-
rekse de siyasi çıkarları için çeşitli ülkelere kapitülasyon
adı verilen, ticari imtiyazlar vermişti. Ancak bu ahidnameler
iki taraf arasında yapılmış bir antlaşma statüsünde olmayıp
tek taraflıydı. Kapitülasyonlar, XVIII. yüzyıla kadar Osmanlı
padişahının yabancılara bir inayetiydi. Padişah istediğinde
imtiyazı geri alabilir, sultan öldüğünde imtiyazın hükümleri
ortadan kalkardı. Bu yüzden her padişah döneminde antlaş-
ma yenilenirdi. Bu tür ticari imtiyazlar, 1718’de imzalanan
Pasarofça Antlaşması’ndan sonra iki taraflı olmuştur.
YORUMLAYALIM Erhan Afyoncu, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu,
s.747’den düzenlenmiştir.
Kapitülasyonların tek taraflı verilmesinin nedenleri neler olabilir?

64