Page 19 - Tarih 11 - Ünite 2

DEĞİŞİM ÇAĞINDA
AVRUPA VE OSMANLI

XVIII. yüzyıla kadar bu imtiyazların Osmanlı ekonomisine olumsuz
etkisi olmamıştır. Ancak bu yüzyıldan itibaren Avrupa devletleri
daha fazla hak ve imtiyaz almak için Osmanlı Devleti’nin üzerin-
de baskı kurmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla
birlikte, kapitülasyonların karakterini değiştiren Avrupalılar için
Osmanlı toprakları hammadde kaynağı ve pazar hâline gelmiştir.
Bu durum yerli sanayiyi baltalamış, gayrimüslim Osmanlı tebaası
yabancı devletlerin himayesine girerek Müslüman tüccarlara karşı
tekelci özellikler kazanmıştır.

Bir Akdeniz ticaret uzmanı, Osmanlı Devleti’nin verdiği im-
tiyazları Avrupalıların gaddarca kötüye kullandığını gözlem-
lemiştir. Giderek büyüyen bu istismar, XVIII. yüzyılın son yıl-
larında Osmanlı Devleti’ni siyasi ve iktisadi bakımdan Batı
Avrupa’ya bağımlı hâle getirmiştir. Hatta bu sebeple Fransız
elçisi, 1788’de Osmanlı Devleti’nin, Fransa’nın çok zengin bir
kolonisi olduğunu ifade etmiştir. Yine 1770’de İngiliz elçisi
de artık daha fazla istenebilecek imtiyazın kalmadığını ileri BİLİYOR MUSUNUZ?
sürmüştür.

Osmanlı Devleti’nin iyice zayıf-
ladığı ve Avrupalı devletlerin
müdahalesine açık hâle geldi-
ği XIX. yüzyılda, Batılı devletler
kapitülasyonları kullanarak Os-
manlı’ya her konuda müdahâle
etmiştir. Ayrıca Osmanlı Banka-
sı (Görsel 2.23) ve Alman Doğu
Bankası gibi kuruluşlar, kapitü-
lasyonlardan faydalanarak ya-
bancı sermayenin Osmanlı’ya
girişini kolaylaştırmıştır. Yaban-
cılara verilen demiryolları imti-
yazları da Osmanlı ekonomisi-
nin çökmesinde önemli bir rol
oynamıştır. Görsel 2.23
Osmanlı Bankası
Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuku (Beyrut)
Kapitülasyonlar, Osmanlı topraklarında suç işleyen Avrupalı-
ların, Osmanlı mahkemelerinde yargılanmasını engelliyordu.
Yabancılar, işyerlerinde kanunsuz faaliyetlerde bulunsa da
Osmanlı güvenlik güçleri, kapitülasyonlar yüzünden buralara
müdahâle edemiyordu. İstanbul’da elçiliklerin çevresinde her
milletten insanın bir arada yaşadığı kozmopolit mahalleler
oluşmuştu. Osmanlı tebaası olan gayrimüslimler de Avrupalı
devletlerin elçilerinden tercümanlık beratı gibi belgeler elde
ederek imtiyaz sahibi oluyordu.
Erhan Afyoncu, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, YORUMLAYALIM
s.748’den düzenlenmiştir.
Kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti’ni hangi alanlarda etkilemiştir?

65